Murtezani: Gratë të dalin nga zona e rehatisë, nëse e doni shkencën dhe teknologjinë TI ka shumë për të dhënë

Maqedonia e Veriut po bën përparim në transformimin e saj digjital, por nuk është në të njëjtin nivel me shumë vende të BE-së. Është e rëndësishme që organizatat dhe qeveria të edukojnë qytetarët dhe t’u ofrojnë atyre mjetet dhe burimet e nevojshme për t’i ndihmuar ata të kuptojnë dhe adoptojnë teknologjitë digjitale. Gratë të dalin nga zona e rehatisë dhe nëse e duan shkencën dhe teknologjinë, Teknologjia Informatike (TI) ka shumë për të dhënë.
Kështu mes tjerash deklaroi në një intervistë për Portalb.mk, Drita Rustem Murtezani, këshilltare e posaçme për TIK e ministrit të Shoqërisë Informatike dhe Administratës, Admirim Aliti.

Intervistoi: Suad Bajrami

Si e shini zhvillimin e transformimit digjital në Maqedoninë e Veriut dhe me çfarë note prej 1 deri në 10 do ta vlerësonit gjendjen aktuale në këtë fushë, duke i pasur parasysh standardet e BE-së?

Maqedonia e Veriut po bën përparim në transformimin e saj digjital, por nuk është në të njëjtin nivel me shumë vende të BE-së. Vendi ka një depërtim relativisht të lartë të përdorimit të internetit dhe telefonit celular, por ka ende pabarazi të konsiderueshme në qasje dhe përdorim, veçanërisht në zonat rurale. Qeveria i ka dhënë përparësi zhvillimit të infrastrukturës digjitale dhe ka zbatuar iniciativa të ndryshme për të promovuar aftësitë digjitale dhe tregtinë elektronike. Megjithatë, ka ende sfida për t’u adresuar, si mungesa e fondeve për projektet digjitale dhe mungesa e profesionistëve të kualifikuar digjital. Në përgjithësi, transformimi digjital i Maqedonisë së Veriut është në vazhdim dhe vendi po bën përpjekje për të arritur standardet e BE-së.

A kanë qytetarët e vendit, por edhe shteti kulturë digjitale dhe sa kjo ndihmon ose pengon në procesin e transformimit digjital?

Kultura digjitale e qytetarëve gjithashtu luan rol të rëndësishëm në procesin e transformimit digjital, veçanërisht në mënyrën se si ajo lidhet me adoptimin dhe përdorimin e teknologjive digjitale. Një shoqëri me arsimim digjital të lartë dhe një kuptim të fortë të përfitimeve dhe kufizimeve të teknologjisë ka më shumë gjasa t’i adoptojë dhe t’i përdorë plotësisht shërbimet dhe teknologjitë digjitale, të cilat mund të nxisin rritjen ekonomike dhe të përmirësojnë cilësinë e jetës.

Megjithatë, procesi i transformimit digjital drejtohet kryesisht nga organizatat dhe qeveria dhe jo nga qytetarët. Qytetarët janë përdoruesit fundorë, të cilët do të përfitojnë nga transformimi digjital, por nuk janë ata që e drejtojnë procesin. Për shembull, nëse qytetarët nuk janë të arsimuar digjitalisht, mund të jetë një pengesë për transformimin digjital të shoqërisë, por zgjidhja e kësaj çështjeje nuk është vetëm edukimi i tyre, por edhe ofrimi i shërbimeve digjitale të qasshme dhe të lehta për t’u përdorur.

Prandaj, është e rëndësishme që organizatat dhe qeveria të edukojnë qytetarët dhe t’u ofrojnë atyre mjetet dhe burimet e nevojshme për t’i ndihmuar ata të kuptojnë dhe adoptojnë teknologjitë digjitale, por ky është vetëm një aspekt i një procesi të suksesshëm të transformimit digjital.

Sipas hulumtimeve tona qytetarët e vendit nuk i përdorin mjaftueshëm shërbimet elektronike, çfarë ka bërë deri tani MSHIA që t’i stimulojë qytetarët të mos presin nëpër sportele, kur një dokument të caktuar mund ta marrin online? A ka ndonjë plan në këtë drejtim – të rritet numri dhe përdorimi i shërbimeve elektronike?

MSHIA mu për këtë qellim ka realizuar projektin “Një pikë shërbimi“, i cili mundëson që në një vend të merren më shumë shërbime nga më shumë ministri dhe institucione shtetërore, me çka në mënyrë të konsiderueshme kursehet koha e pritjes së qytetarëve gjatë marrjes së shërbimeve, lehtëson jetën e qytetarëve, por njëkohësisht rrit efikasitetin dhe efektivitetin e punës së administratës.

Ka disa strategji që qeveritë  i përdorin për të rritur numrin e shërbimeve elektronike dhe përdorimin e tyre nga qytetarët, dhe po në këtë drejtim janë edhe disa nga aktivitetet të parapara në Strategjinë nacionale të TIK-ut:

• Zhvillimi i infrastrukturës digjitale: Investimi në zhvillimin e infrastrukturës digjitale, si interneti me shpejtësi të lartë dhe rrjetet celulare, mund të ndihmojnë ndjeshëm në përmirësimin e qasjes deri tek  shërbimet elektronike për qytetarët.
• Strategjia e qeverisjes elektronike: Zhvillimi i një strategjie gjithëpërfshirëse të qeverisjes elektronike që përfshin digjitalizimin e shërbimeve qeveritare dhe zbatimin e platformave digjitale mund të ndihmojë në rritjen e numrit të shërbimeve elektronike të disponueshme për qytetarët.
• Zhvillimi i aftësive digjitale: Ofrimi i programeve të trajnimit dhe edukimit mbi aftësitë digjitale, të tilla si njohja e kompjuterit, përdorimi i internetit dhe siguria në internet, mund të ndihmojë në rritjen e aftësisë së qytetarëve për të  pasur qasje më të lehtë dhe për t’i përdorur shërbimet elektronike.
• Fushata promovuese dhe ndërgjegjësuese: Krijimi i ndërgjegjësimit dhe promovimi i përfitimeve të shërbimeve elektronike mund të inkurajojë qytetarët t’i përdorin ato. Në strategjinë e kemi paraparë si aktivitet ‘Java e digjitalizimit’ ku çdo ditë do ketë temë të veçantë, dhe ndër to do jetë dita për promovim të përfitimeve nga shfrytëzimi i shërbimeve elektronike si dhe promovim të shërbimeve më kyçe.

Cila është arsyeja që institucionet mjaft pak e përdorin Platformën e Interoperabilitetit, e cila do të lehtësonte në ofrimin e shërbimeve në mënyrë efikase dhe më të shpejtë?

Ka disa mënyra për të rritur përdorimin e ndërveprueshmërisë nga institucionet, duke përfshirë:

• Zhvillimi dhe zbatimi i standardeve të përbashkëta: Duke vendosur standarde të përbashkëta për shkëmbimin e të dhënave, institucionet mund të sigurojnë që sistemet e tyre mund të komunikojnë me njëri-tjetrin pa probleme dhe implementimi i këtyre standardeve.
• Inkurajimi i bashkëpunimit dhe shkëmbimit të informacionit: Duke nxitur një kulturë bashkëpunimi dhe shkëmbimi informacioni ndërmjet institucioneve, ato mund të punojnë së bashku për të zhvilluar dhe zbatuar sisteme ndërvepruese duke shfrytëzuar sigurinë që ofron interoperabiliteti.
• Përdorimi i teknologjive ekzistuese: Institucionet mund të përfitojnë nga teknologjitë ekzistuese, si API-të, për të lehtësuar shkëmbimin e informacionit ndërmjet sistemeve.
• Politikat qeveritare: Politikat qeveritare mund të luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e ndërveprueshmërisë duke i detyruar institucionet të përdorin standarde ose teknologji të caktuara, në këtë rast ,përfitimet e platformës së interoperabilitetit.
• Edukimi dhe ndërgjegjësimi: Institucionet gjithashtu mund të rrisin transaksionet duke shfrytëzuar platformën e interoperabilitetit duke edukuar stafin e tyre dhe palët e interesuara për përfitimet e ndërveprueshmërisë dhe si ta zbatojnë atë në sistemet e tyre.

Në përgjithësi, është e rëndësishme që miratimi i platformës së ndërveprimit të bëhet sa më i lehtë që të jetë e mundur dhe të tregohet qartë vlera që mund t’i sjellë institucionit.

Maqedonia e Veriut ka qenë dhe vazhdon të jetë në shënjestër të sulmeve kibernetike, çfarë parashohin në këtë kontekst Strategjia për Teknologji të Informacionit dhe Komunikimit dhe Strategjia për Siguri Kibernetike?

Një komponent kyç i strategjisë së TIK-ut dhe asaj të sigurisë kibernetike (që është në finalizim e sipër) të periudhës 2023-2027 është elementi njerëzor –  aftësitë digjitale dhe ndërgjegjësimi për sigurinë kibernetike si dhe përgatitja për incidentet e sigurisë kibernetike.

Për më tepër, strategjia për siguri kibernetike ka të ngjarë të përfshijë plane reagimi ndaj incidenteve dhe rikuperimit të fatkeqësive, të cilat përshkruajnë hapat që do të ndërmerren në rast të një sulmi kibernetik ose një incidenti tjetër. Këto plane mund të përfshijnë procedura për identifikimin, frenimin dhe rikuperimin nga një incident, si dhe për komunikimin me palët e interesuara dhe rivendosjen e operacioneve normale.

Strategjia e TIK-ut dhe e sigurisë kibernetike do të përditësohen rregullisht për të mbajtur ritmin me ndryshimin e peizazhit të kërcënimit dhe teknologjive të reja.

Sa është e vështirë që një grua shqiptare të punoje në fushën e IKT dhe sidomos në nivel strategjik në një institucion kaq të rëndësishëm siç është MSHIA?

Mund të jetë e vështirë për një grua shqiptare që jeton në Maqedoninë e Veriut të punojë në fushën e Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit (TIK), për shkak të një sërë faktorësh siç janë qëndrimet kulturore dhe shoqërore ndaj grave në fuqinë punëtore.

Por vlen të ceket se në Maqedoninë e Veriut, në sektorin e TIK-ut , hendeku midis burrave dhe grave pothuajse nuk ekziston. Sipas të dhënave të Komisionit Evropian, gratë përbëjnë gati se 45% (2021) të fuqisë punëtore të TIK në Maqedoninë e Veriut.

Sidoqoftë, është e rëndësishme që të ekzistojnë politika dhe programe që promovojnë diversitetin, barazinë dhe përfshirjen për të ndihmuar në kapërcimin e këtyre sfidat.

Cila është porosia juaj për vajzat që duan të merren me informatikë?

Mendoj se ka një keqkuptim për sektorin e IT-së dhe mundësitë brenda tij, ka shumë fusha të ndryshme të disponueshme për të sapoardhurit si siguria kibernetike, robotika dhe IA. Këto janë fusha me lëvizje të shpejtë dhe emocionuese për gratë që kërkojnë karriera interesante dhe sfiduese.

Mesazhi im për gratë është dilni nga zona juaj e rehatisë dhe nëse e doni shkencën dhe teknologjinë, TI ka shumë për të dhënë. Me ndikimin e Inteligjencës Artificiale dhe me aplikimet e informatikës kuantike, gjërat sapo janë bërë shumë më interesante dhe ka shumë për të mësuar.