Investigim: Bullgaria i ka dërguar ‘indirekt’ armë Ukrainës

Armët bullgare me vlerë miliarda dollarë hynë në Ukrainë përmes vendeve të tjera në dy vitet e fundit pa qenë nevoja që Ukraina dhe Bullgaria të binin dakord për një marrëveshje të drejtpërdrejtë, madje edhe para luftës, ka zbuluar një hetim i kryer nga EURACTIV Bulgaria.

Që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës nga Rusia, zëvendëskryeministrja e atëhershme dhe ministrja e ekonomisë e Bullgarisë Kornelia Ninova përsëriti se nuk do të lejonte eksportin e armëve bullgare në Ukrainë pasi bëri premtimin e saj të parë në një intervistë televizive vetëm katër ditë pas fillimit të pushtimit.

Që nga fillimi i pushtimit të Rusisë, dërgimi i armëve në vendin e shkatërruar nga lufta ka qenë një mollë sherri midis partive rusofile dhe pro-perëndimore në Bullgari.

Ndërsa tregtia e drejtpërdrejtë e armëve nuk ka ndodhur, shitja e tyre indirekte, e theksuar për herë të parë nga EURACTIV në Tetor 2022, tani është zbuluar se po ndodhte edhe para fillimit të konfliktit.

“Për periudhën 24 shkurt 2022-19 janar 2023, asnjë kërkesë për transaksione të tregtisë së jashtme me kompanitë dhe institucionet shtetërore ukrainase nuk është marrë për shqyrtim nga Komisioni për Kontrollin e Eksportit, dhe rrjedhimisht, nuk janë lëshuar leje eksporti për këtë periudhë”, thuhet në përgjigjen e dhënë për EURACTIV nga Ministria e Ekonomisë pas një kërkese në bazë të Aktit të Qasjes në Informacionin me karakter Publik.

Edhe para luftës, nga fillimi i vitit 2021 deri më 24 shkurt 2022, Ukraina nuk bëri asnjë marrëveshje të drejtpërdrejtë me kompanitë bullgare të armëve, të cilat janë eksportuesit kryesorë të armëve dhe municioneve të prodhuara sipas standardit sovjetik për ushtrinë ukrainase.

Megjithatë, vetëm vitin e kaluar, Bullgaria eksportoi në mënyrë indirekte të paktën 1 miliard dollarë armë në Ukrainë, komentojnë burimet e EURACTIV.

Siç përsëriti Ninova, lidere e socialistëve pro-rusë në Bullgari, ajo nuk do të lejonte eksportin e armëve bullgare në ushtrinë ukrainase, industria bullgare e armëve kishte shitje rekord të armëve jashtë vendit, kryesisht në Poloni dhe Rumani, nga ku më pas dërgoheshin në Ukrainë.

Fabrikat e mëdha shtetërore të armëve si ato në Sopot, Karlovë dhe Kazanlak, ku ndodhen fabrikat dhe njerëzit që punojnë atje, raportuan një rritje 100% në shitje.

Aleksandër Mihailov, ish-drejtor ekzekutiv i kompanisë shtetërore “Kintex”, përmes së cilës kalojnë eksportet e armëve të vendit, konfirmoi rekordin e eksporteve bullgare këtë vit.

“Kur ka një konflikt të armatosur ndërkombëtar, ka gjithmonë një rritje të përdorimit të produkteve të lidhura me mbrojtjen,” i tha Mihailov EURACTIV Bulgaria vitin e kaluar, duke shtuar se lejet e eksportit të armëve të lëshuara nga shteti gjatë kësaj kohe janë në total. €1,1 – €1,3 miliard.

Ndërkohë, në fund të prillit 2022, Ninova deklaroi se nëse Kuvendi vendos që Bullgaria t’i sigurojë armë Ukrainës, ajo nuk do t’i jepte nënshkrimin e kërkuar për miratim.

“Nëse parlamenti merr një vendim të tillë, unë nuk do ta nënshkruaj një dokument të tillë. Nëse duan të më zëvendësojnë, nuk do ta firmos këtë dokument! Po lë postin tim. Por unë e konsideroj interesin bullgar dhe shumica e qytetarëve thonë qartë: të mos eksportohen armë”, tha Ninova në një intervistë për BNT në fund të prillit 2022.

Pasi ajo dhe kabineti i saj u rrëzuan në korrik 2022, parlamenti bullgar vendosi me një shumicë të madhe në fund të vitit të kaluar të sigurojë ndihmë ushtarake për Ukrainën nga magazinat e ushtrisë bullgare.

Presidenti Rumen Radev, i cili ishte kategorikisht kundër këtij vendimi, nuk e ndaloi atë dhe dha dekret. Bullgaria dërgoi ndihmë ushtarake, por më pas Radev njoftoi se nuk do të kishte dërgesë të dytë armësh.

Skemat e tregtisë ndërkombëtare

“Kompanitë bullgare të armëve nuk u shesin armë dhe municione direkt kompanive ukrainase, sepse ekziston një praktikë që kjo të ndodhë përmes programeve të huaja,” tha për Euractiv Bulgaria, Velizar Shalamanov, ish-ministër në detyrë i mbrojtjes, ish-kryetar i Bordit Mbikëqyrës të Agjencisë së Komunikimeve dhe Informacionit të NATO-s dhe tani drejtor në Atlantic Club.

“Ka një program me financim të mirë në Britaninë e Madhe, SHBA dhe Poloni. Nëpërmjet këtij programi blihen armatimet e nevojshme për Ukrainën, pra paratë nuk janë ukrainase, por britanike, amerikane, polake apo evropiane. Kjo është arsyeja pse blihet përmes kompanive të tjera. Përveç kësaj, logjistika është e rëndësishme dhe siç e dimë të gjithë, ajo organizohet kryesisht përmes Polonisë dhe është përgjegjësi e atyre kompanive që blejnë nga tregu bullgar”, shpjegoi Shalamanov.

Sipas tij, ka faktorë të tjerë logjikë që kompanitë bullgare të mos i shesin drejtpërdrejt Ukrainës, megjithëse Ninova tha se “asnjë patron i vetëm bullgar nuk do të shkojë në Ukrainë” gjatë kohës së saj si ministre e ekonomisë, ka të ngjarë që ka penguar kompanitë bullgare ta bëjnë këtë.

Megjithatë, këta faktorë kanë çuar në një lloj “qasjeje trekëndore”, e cila është jashtëzakonisht e dobishme për Bullgarinë, si në aspektin financiar dhe imazh, ashtu edhe për Ukrainën, shtoi Shalamanov.

“Kjo do të thotë, të gjitha palët marrin pjesën e tyre,” shpjegoi ai. Shalamanov kohët e fundit ka mbrojtur idenë që Bullgaria të dorëzojë të gjitha tanket dhe mjetet e blinduara të epokës sovjetike dhe t’i zëvendësojë ato me pajisje moderne nga aleatët tanë, gjë që do të përshpejtonte riarmatimin tonë.

Kjo vlen si për tanket T-72 ashtu edhe për avionët Su-25 dhe MiG-29. Shalamanov vuri në dukje Republikën Çeke dhe Poloninë, të cilat tashmë e kanë bërë këtë, si shembuj të mirë.

Por kjo praktikë e eksportit indirekt nuk u kufizua vetëm në periudhën e luftës.

Bullgaria është një nga prodhuesit kryesorë të armëve dhe municioneve të standardeve sovjetike të përdorura nga ushtria ukrainase.

Një seri sabotazhesh kundër fabrikave bullgare të armëve pas aneksimit të Krimesë dhe tentativës për vrasje të një biznesmeni armësh, për të cilat prokuroria bullgare dyshon në shërbimet sekrete ruse, janë një nga provat se Bullgaria ka eksportuar një sasi të konsiderueshme armësh në Ukrainë para luftës, kanë zbuluar burime të shumta të EURACTIV.

Biznesi e do heshtjen

Në një intervistë televizive më 25 janar, ish-drejtori ekzekutiv i uzinës më të rëndësishme ushtarake shtetërore në Sopot, Ivan Ivanov, shpjegoi se Bullgaria nuk eksportonte armë dhe municione në Ukrainë.

Bullgaria tregton me mbi 60 vende, kryesisht nëpërmjet kompanive me licenca dhe miratim nga Komisioni si përdorues përfundimtar. Ivanov, megjithatë, theksoi se me punën e tij në fabrikë, ai u bind se biznesi i armëve e do heshtjen.

“Prandaj, jam thellësisht i befasuar që ministri aktual në detyrë i ekonomisë (Nikola Stojanov) vazhdon të ngrejë këtë pyetje për armët. Ai duhet ta dijë se duke folur vazhdimisht për kompleksin ushtarako-industrial, po e dëmton Bullgarinë, po e dëmton këtë sektor të ekonomisë së Bullgarisë”, theksoi Ivanov.

Tema u bë kryefjalë pas publikimit të një artikulli të gazetës gjermane Die Welt, ku thuhej se qeveria, nën udhëheqjen e ish-kryeministrit Kiril Petkov dhe ministrit të financave Asen Vassilev filloi një procedurë sekrete për t’i dërguar Ukrainës ndihma ushtarake në shkallë të gjerë, duke përfshirë municione dhe armatime – përmes rrugëve të tjera për të shmangur furnizimet zyrtare me armë.