Negociatat e paqes në Afganistan nga diplomati amerikan po shkojnë drejt shkatërrimit

Ekspertët e sigurisë pohojnë se Shtetet e Bashkuara humbën çdo ndikim me talebanët sapo e bënë të qartë se ishte e etur për të tërhequr trupat amerikane.

Një vit e gjysmë që kur i dërguari special i SHBA-së, Zalmay Khalilzad ndërmjetësoi një marrëveshje paqeje midis Shteteve të Bashkuara dhe udhëheqësve talebanë, akoma nuk ka paqe në Afganistan.

Në vend që të negociojë një marrëveshje për ndarjen e pushtetit me qeverinë afgane, talebanët kanë nisur një sulm ushtarak për të marrë pushtetin me forcë, duke kapur tërheqjen e trupave amerikane si momentin e tyre të mundësisë.

Për derisa Afganistani u zhyt në kaos ditët e fundit, me civilët që vërshuan në kryeqytetin Kabul, për të shpëtuar nga talebanët që po përparonin, Khalilzad bëri një përpjekje të fundit për të ndaluar gjakderdhjen.

Por, derisa bisedoi me diplomatët nga Rusia, Kina dhe fuqitë e tjera botërore në Doha, Katar, këtë javë, talebanët kapën më shumë territor dhe pushtuan qytetet e Heratit në perëndim dhe Kandaharit në jug. Në Uashington, Pentagoni njoftoi planet e tij për të vendosur 3000 trupa në aeroportin e Kabulit për mbikëqyrje të evakuimit të personelit nga Ambasada Amerikane.

Edhe pse Khalilzad ka thënë në mënyrë të përsëritur se nuk ka zgjidhje ushtarake për konfliktin, talebanët kanë përfunduar ndryshe.

“Për komandantët ushtarakë talebanë në terren, ata e ndiejnë fitoren dhe po shkojnë drejt saj,” tha Andrew Wilder, nënkryetar i programeve të Azisë në Institutin Amerikan për Paqe, një qendër studimi.

Talibanët nuk shohin nevojë për kompromis ose negociata derisa “ata ose të kenë arritur dominimin vendimtar në fushën e betejës ose të vendosin disi se kanë shkuar aq sa mund të shkojnë”, tha Laurel Miller, një ish-diplomat dhe tani drejtor i programit të Azisë në grupin e ekspertëve të Grupit Ndërkombëtar të Krizave.

Khalilzad pohon se Shtetet e Bashkuara kanë ende ndikim mbi talebanët sepse kryengritja kërkon njohje ndërkombëtare dhe Uashingtoni dhe fuqitë e tjera të mëdha do të këmbëngulin që çdo qeveri e ardhshme të mbështesë sundimin demokratik dhe të drejtat themelore.

Në bisedimet në Doha, zyrtarët lëshuan një deklaratë duke kërkuar përfundimin e sulmeve në qytete dhe përsëritën se ata nuk do të njohin asnjë qeveri në Afganistan që imponohet përmes përdorimit të forcës ushtarake.

Por, derisa fushata ushtarake e talebanëve merr vrull, disa qeveri të huaja mund të zgjedhin të pranojnë realitetin e ri në terren dhe të arrijnë akomodimin e tyre të veçantë me grupin, thanë ekspertët dhe ish-zyrtarët amerikanë.

Kohët e fundit, delegacionet talebane vizituan Rusinë, Kinën dhe Iranin, ku iu dhanë pritje respektuese nga zyrtarë të lartë.

Pas mbajtjes së bisedimeve me talebanët më 28 korrik, Ministri i Jashtëm kinez Wang Yi tha se kryengritësit janë një forcë kryesore ushtarake dhe politike dhe siguroi një premtim se grupi nuk do të lejojë që territori afgan të përdoret si bazë për sulmet ndaj Kinës, tha ministria e punëve të jashtme në një deklaratë.

Deri kohët e fundit, Khalilzad i lindur në Afganistan kishte një ton të pamëshirshëm optimist si i dërguar, megjithëse ai ishte shpesh i paqartë në lidhje me detajet, përfshirë mënyrën se si do të mbaheshin përgjegjës talebanët.

Në një seancë të kongresit në maj, kur ligjvënësit shprehën alarmin për shtytjen ushtarake të talebanëve, Khalilzad tha se parashikimet se kryengritja do të mundte shpejt forcat afgane të sigurisë dhe do të merrte Kabulin ishin shumë pesimiste.

“Unë personalisht besoj se deklaratat se forcat e tyre do të shpërbëhen dhe talebanët do të marrin përsipër në një mënyrë të shkurtër janë të gabuara,” tha Khalilzad në Komitetin e Punëve të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve.

“Një ditë për shpresë”

Asnjë zyrtar amerikan nuk ka kaluar aq kohë ballë për ballë me talebanët sa Khalilzad, një ish-ambasador në Afganistan i cili mori detyrën dy vjet pas sulmeve të 11 shtatorit.

Në më shumë se një vit bisedimesh, përfshirë seancat e natës vonë në dhomat e hoteleve në Doha, Khalilzad i nxiti përfaqësuesit talebanë të ulen për negociata me qeverinë afgane. Në fund, ata ranë dakord, por vetëm pasi Uashingtoni u zotua të tërhiqte të gjithë trupat dhe kontraktorët e tij deri në pranverë.

Në Shkurt 2020, Khalilzad buzëqeshi dhe shtrëngoi duart me homologun e tij taleban në një ceremoni nënshkrimi televiziv në Doha, duke thënë: “Sot është një ditë për shpresë.”

Marrëveshja që ai ndërmjetësoi dhe që Presidenti i atëhershëm Donald Trump dhe Sekretari i Shtetit Mike Pompeo e miratuan plotësisht, u zotuan Shteteve të Bashkuara të tërhiqnin të gjithë trupat e tyre në këmbim të një premtimi nga talebanët për të hyrë në bisedime paqeje me qeverinë afgane dhe për të garantuar Afganistani nuk do të përdorej si një pikënisje për sulmet terroriste.

Bisedimet e paqes nuk shkuan askund, Trump filloi të tërhiqte trupat para afatit dhe – sipas Kombeve të Bashkuara – talebanët kanë mbajtur lidhje të ngushta me Al Kaedën. Por Presidenti Joe Biden, i cili kishte premtuar të tërhiqte trupat amerikane nga Afganistani si kandidat, zgjodhi të vazhdojë përpara me marrëveshjen, duke njoftuar tërheqjen e trupave në prill.

Administratat e mëparshme ishin përpjekur dhe dështuan për vite të tëra për të filluar bisedimet e paqes me talebanët, pasi kryengritësit nuk pranuan t’i lejonin qeverisë afgane një vend në tryezë. Por Shtëpia e Bardhë Trump e hoqi atë kusht dhe Khalilzad kishte një dorë të lirë për të folur me talebanët pa asnjë zyrtar të qeverisë afgane të pranishëm.

Talibanët donin një afat të garantuar kur trupat amerikane do të tërhiqeshin. Uashingtoni donte një armëpushim dhe një proces paqeje. Khalilzad ishte nën presion për të ecur shpejt, pasi Trump nuk e fshehu dëshirën e tij për të tërhequr trupat në mënyrë të njëanshme, me ose pa ndonjë marrëveshje paqeje.

Disa ekspertë dhe ish-diplomatë thonë se koha për të nxitur paqen ishte vite më parë, kur SHBA kishte fuqinë maksimale, menjëherë pasi forcat e udhëhequra nga Amerika rrëzuan talebanët në vitin 2001. Ose kur SHBA-ja kishte 100.000 trupa në terren gjatë Presidentit Barack Obama shtimi i trupave më shumë se 10 vjet më parë.

Por, sapo SHBA-ja u premtoi talebanëve se do të largojë trupat brenda një afati të caktuar, pa asnjë angazhim detyrues nga talebanët për të arritur një marrëveshje paqeje me qeverinë afgane, shanset për një përfundim të negociuar të luftës filluan të shpalosen, thanë ekspertët.