Thellimi i krizës politike në Bullgari: Një mundësi për të ndarë shapin nga sheqeri

Për të rivendosur demokracinë dhe shtetin e së drejtës në Bullgari, duhet të largohen të gjithë aktorët toksikë – nga ata që i shkaktuan dëm shtetit të së drejtës në vend e deri te imazhi helmues që tashmë ka vërshuar skenën politike.

Pas dështimit të Asamblesë së saj të 48-të Kombëtare (10 tetor 2022 – 2 shkurt 2023) për të zgjedhur një qeveri, Bullgaria tani po shkon drejt zgjedhjeve të reja të parakohshme parlamentare në prill 2023. Do të jetë dështimi i pestë në harkun kohor prej dy vitesh. Për këtë qëllim, analistët e huaj kanë theksuar se “kriza” është një “statukuo e re” në Bullgari.

Në të vërtetë, në shikim të parë, fakti që një vend nuk ka arritur të zgjedhë një qeveri të rregullt të qëndrueshme për dy vjet me radhë dhe është zhytur në një spirale të pafundme zgjedhjesh parlamentare mund të duket shqetësues. Megjithatë, nuk duhet harruar se si filloi kjo krizë e perceptuar – me synimin për t’i dhënë fund sundimit të qëndrueshëm autokratik të Bojko Borisov, duke nxitur organizimin e protestave masive kundër korrupsionit në vitin 2020. Është e qartë se kur sfidohet, një pushtet autokratik do të përdorë të gjithë mekanizmat e mundshëm për të siguruar mbijetesën e tij – nga sabotimi i zgjedhjeve të ndershme, përmes tjetërsimit të votave nëpërmjet partive të rreme opozitare të krijuara rishtazi, deri te përpjekjet për të bindur aktorët e huaj që të bëjnë presion mbi opozitën e vërtetë për të bashkëpunuar me partinë GERB të Bojko Borisov.

Prandaj, duke marrë parasysh karakteristikat e kontekstit të Bullgarisë, kjo krizë është një purgator shumë i nevojshëm dhe një mundësi për të ndarë shapin nga sheqeri – domethënë, për të dalluar lajmëtarët e vërtetë të ndryshimit nga mashtruesit – dhe për të mësuar disa mësime të vështira. Por kush duhet të mësojë këto mësime? Së pari, ne, qytetarët bullgarë, duhet të kuptojmë se cinizmi në skenën politike bullgare ka arritur majat e reja dhe duhet të jemi të kujdesshëm ndaj ujqërve që pretendojnë se kanë ndryshuar karakterin e tyre.

Së dyti, partitë politike bullgare të përkushtuara ndaj përpjekjeve kundër korrupsionit dhe reformave të shtetit të së drejtës duhet të rrisin lojën e tyre – një pushtet autokratik nuk do të bashkëpunojë për shpërbërjen e tij. Së fundi, partnerët euroatlantikë të Bullgarisë duhet të jenë të vetëdijshëm se duke mbështetur Borisovin, ata jo vetëm që dëmtojnë reputacionin e tyre në sytë e publikut kritik bullgar, por i japin një goditje vetë vlerave që ata mbështesin.

Si arritëm deri te zgjedhjet e parakohshme parlamentare të tetorit 2022?

Për të kuptuar pasojat e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare të tetorit 2022, duhet të thelloheni në rrethanat që çuan në të:

Një autokrat që nuk dëshiron të largohet

Në vitin 2020, në Bullgari u mbajtën protesta masive kundër korrupsionit të regjimit të Bojko Borisov dhe Prokurorit të Përgjithshëm Ivan Geshev. Borisov u përpoq të mbështetej në një arsenal të tërë truqesh për të tentuar të mashtrojë publikun dhe të parandalojë zgjedhjet e parakohshme parlamentare – nga fjalimet e përlotura publike, përmes një riorganizimi të kabinetit, deri te një propozim fals për një Kushtetutë të re. Ndërsa ai me të vërtetë arriti të shmangte zgjedhjet e parakohshme, por në zgjedhjet e rregullta parlamentare të mbajtura në prill të vitit 2021, partia e tij GERB u befasua në mënyrë të pakëndshme – ata dolën në vendin e parë, por nuk kishin mandate të mjaftueshme në parlament për të zgjedhur një qeveri.

Për fat të keq, edhe opozita ishte në një pozitë të vështirë, sepse as ajo nuk kishte mandate të mjaftueshme për të zgjedhur një qeveri. Zgjedhjet e parakohshme parlamentare në korrik të vitit 2021 ishin të pashmangshme.

Fenomeni “Sozia helmuese”

Në kohën e zgjedhjeve të rregullta në prill të vitit 2021, partia e re më e madhe opozitare, e cila arriti të fitojë mandate në parlament, ishte partia “Ka njerëz të tillë” e Slavi Trifonov (ITN). Megjithatë, ajo që shumica e qytetarëve bullgarë nuk dyshonin, ishte se kjo parti ishte në rolin e një “sozie helmuese”. Kur bëhet fjalë për kërpudhat, ka të tilla me pamje helmuese që mund të ngatërrohen lehtësisht me kërpudhat e ngrënshme. Kur bëhet fjalë për partitë politike, ka parti që përpiqen ta portretizojnë veten si parti opozitare, por, në realitet, kanë varësi toksike prapa skenave. Duket se janë krijuar me qëllimin e vetëm për të devijuar votat.

Duke mos qenë të vetëdijshëm për këtë, shumë që donin të shihnin disa ndryshime pozitive në Bullgari votuan për ITN në zgjedhjet e parakohshme parlamentare në korrik të vitit 2021. Kjo është kur ITN tregoi fytyrën e saj të vërtetë për herë të parë. Ata dolën në vendin e parë me 65 vende në parlament. Ndërsa në raste të tilla fitoresh të hidhura, është praktikë standarde të negociosh për një qeveri koalicioni, Slavi Trifonov bëri një ofertë të neveritshme të llojit “merre ose lëre” për një kabinet ekspertësh të supozuar… përmes kanalit të tij televiziv.

Çfarë është më interesante, disa nga fytyrat e njohura që ai propozoi kishin lidhje të qarta të pashëndetshme me statukuonë e Bullgarisë (përfshirë ish-qeveritë e diskutueshme) ndërsa disa nga fytyrat e reja ishin të implikuar në skandalet e tyre. Për shembull, ministri i propozuar i drejtësisë nga Trifonov, Petar Iliev, u shpall fajtor për plagjiaturë nga Universiteti i Sofjes.

Burimi: balkaninsight.com

Pazaret faustiane naive të Kiril Petkov

Skandalet e ITN-së e zgjatën agoninë dhe hapën rrugën për zgjedhje të reja të parakohshme parlamentare në nëntor të vitit 2021. Ata gjithashtu motivuan të tjerët që ishin lodhur nga keqpërdorime të tilla të besimit të publikut për të kandiduar për poste. Kiril Petkov dhe Assen Vassilev, ministra në qeverinë e parë të përkohshme të emëruar nga Rumen Radev në vitin 2021, themeluan organizatën e tyre politike “Ne do të vazhdojmë ndryshimin” (PP) në shtator të vitit 2021.

PP fitoi zgjedhjet e nëntorit, duke fituar 67 vende në parlament. Të përkushtuar për të formuar një qeveri antikorrupsion, ata bënë një pazar faustian. Përkatësisht, PP arriti marrëveshje për një qeveri koalicioni të udhëhequr nga Kiril Petkov me Bullgarinë Demokratike (DB), Partinë Socialiste Bullgare (pasardhësja e Partisë Komuniste Bullgare) dhe… ITN-në. Fakti që këto parti i përkisnin pjesëve të ndryshme të spektrit politik dhe ishin të vështira për të qeverisur së bashku tregonte tashmë se qeveria mund të ishte e paqëndrueshme. Akoma më keq, pjesëmarrja e ITN ngriti shqetësime se në koalicion ishte gjithashtu i pranishëm edhe një kalë trojan.

Ndoshta për shkak se e dinte se nuk kishte shumë kohë, Petkov ndërmori hapa të shpejtë për të ekspozuar praktikat korruptive të institucioneve kryesore të autokracisë së Borisov. Ndërsa ai sigurisht i dinte shumë nga rreziqet që mund të sillte kjo, ai ndoshta nuk dyshonte për atë që do të pasonte – një grusht shteti kundër qeverisë së tij! Në një lëvizje arrogante, ITN bashkoi forcat me GERB-in e Borisovit, DPS-në (aleatin prapa perdes së GERB-it) dhe “Rilindjen” e ekstremit të djathtë dhe pro-rus për të mbështetur një votë mosbesimi ndaj qeverisë së Petkov. Jo vetëm që kjo u dha fund përpjekjeve antikorrupsion në Bullgari, por e shtyu vendin drejt mnajtjes së zgjedhjeve të reja të parakohshme parlamentare, të panevojshme në tetor të vitit 2022.

Pasojat e zgjedhjeve të tetorit 2022

Sapo Komisioni Qendror i Zgjedhjeve i Bullgarisë shpalli rezultatet e zgjedhjeve parlamentare të tetorit 2022, ishte e qartë se Asambleja Kombëtare e 48-të do të ishte aq e fragmentuar sa që shanset për të formuar një qeveri të rregullt ishin të pakta. Ishte gjithashtu e qartë se bullgarët mund të prisnin një teatër politik më cinik.

Anatomia e Asamblesë së 48-të Kombëtare

Ndërsa doli në vendin e parë dhe teknikisht mund të pretendonte se fitoi këto zgjedhje, partia GERB e Bojko Borisovit fitoi 67 vende. Ndërkohë, PP dhe aleati më i afërt i saj DB – morën 53, respektivisht 20 mandate. DPS mori 36 vende, Rilindja – 27 vende dhe BSP – 25 vende. Për habinë e shumë njerëzve, partia Ngritja Bullgare, një parti e re e themeluar nga Stefan Janev në vitin 2022, gjithashtu arriti të hyjë në parlament me 12 vende. Janev kishte shërbyer si kryeministër i përkohshëm i Presidentit Rumen Radev në vitin 2021.

Lajmi i vetëm i mirë nga zgjedhjet e tetorit ishte se ITN-ja mori dënimin që meritoi pas gjithë dëmit që kishte shkaktuar: nuk arriti të hyjë në parlament!

Planet e bëra me kujdes të GERB-it

Zgjedhja e një qeverie në Bullgari është një çështje e thjeshtë matematikore – të sigurohen 121 vende nga gjithsej 240 vende në parlament. PP-ja dhe partnerët e saj të koalicionit në qeverinë e Petkov (DB dhe BSP) kishin 98 vende gjithsej. Ndërkohë, PP kishte një qëndrim të qartë se një bashkëpunim me GERB ishte jashtë diskutimit, duke pasur parasysh se PP u shfaq në skenën politike për të sfiduar autokracinë e Borisovit.

Ndërkohë për GERB-in kishte dy opsione kryesore. Njëra ishte të ekspozonin aleancat e tyre prapa perdes dhe të formonin një koalicion të përzier me DPS-në, Rilindjen dhe Ngritjen Bullgare – një ide e mbështetur publikisht nga lideri i Ngritjes Bullgare. Këto deklarata publike, megjithatë, vetëm shtuan dyshimet se Ngritja Bullgare ishte thjesht një tjetër sozi helmuese në skenën politike – një nënshtrim i tillë ndaj GERB-it ishte mjaft i habitshëm. Koalicioni shumëpartiak ishte padyshim opsioni më pak i preferuar i Borisovit duke pasur parasysh përpjekjet e tij të vazhdueshme për të portretizuar GERB-in si një parti që mbështet vlerat euro-atlantike – si mund të shtrëngonte duart me një parti pro-ruse (Rilindja) dhe një parti neutrale ndaj Rusisë (Ngritja Bullgare)?

Kështu, Borisov zgjodhi opsionin e dytë – teatrin e lirë! Ishte menduar jo aq për masat, por për partnerët euroatlantikë të Bullgarisë, të cilët kanë qenë të shqetësuar për gjendjen e mjegullt të politikës bullgare.

Abuzimi i Euroatlantizmit nga GERB

Menjëherë pas zgjedhjeve të tetorit 2022, Borisov bëri thirrje për formimin e një qeverie euroatlantike. Nga këndvështrimi bullgar, kjo ishte mjaft tragjikomike për disa arsye. Së pari, Bullgaria është anëtare e NATO-s që nga viti 2004. Së dyti, e vetmja parti e përfaqësuar në parlament që ka një qëndrim kundër NATO-s është Rilindja. Së treti, sundimi i ligjit dhe përpjekjet kundër korrupsionit janë vlerat kryesore euroatlantike, të cilat regjimi i Borisovit i kishte nëpërkëkëmbur vazhdimisht gjatë kohës që ishte në pushtet. Së katërti, regjimi i Borisovit ka një histori të të bërit favore për Rusinë pas sanksioneve të SHBA-së në vitin 2014 në lidhje me Ukrainën.

PP dhe DB, të cilat Borisov kryesisht donte t’i joshte në një kurth, refuzuan të luanin lojën e GERB. Kjo është arsyeja pse, partia e Borisovit modifikoi strategjinë e saj pasi morën mandatin e parë për të propozuar një kabinet nga presidenti Radev. GERB nxori mashtrimin e ITN nga korriku 2021 – ata bënë “një ofertë merre ose lëre” në formën e një kabineti ekspertësh të supozuar. Shumë prej këtyre emrave ishin të njohur për publikun bullgar, por jo domosdoshmërisht në një aspekt pozitiv.

Kjo tregon se qëllimi i gjithë kësaj përpjekjeje nuk ishte të ngjallte besim në shtëpi. GERB thjesht donte të mashtronte partnerët euroatlantikë të Bullgarisë se po bënte gjithçka që ishte e mundur për të formuar një qeveri, por “të këqijtë” nga PP dhe DB nuk donin të mbështetnin këto përpjekje të jashtëzakonshme. Dikush mund të dyshojë se GERB shpresonte se PP-së dhe DB-së do t’u bëhej presion nga jashtë për të bashkëpunuar me ta.

Pas dështimit të pritshëm të mandatit të GERB-it, Radev ia dorëzoi mandatin e dytë PP-së dhe të tretin BSP-së. Këto ishin thjesht formalitete pasi fragmentimi dhe polarizimi i parlamentit i dukshëm nga rezultatet e zgjedhjeve tregonte qartë se zgjedhjet e reja të parakohshme parlamentare ishin të pashmangshme. Megjithatë, gjatë këtyre procedurave teatri i GERB-it vazhdoi. “Ka ende një shans për një qeveri euro-atlantike”, deklaroi Borissov përpara se Radev të jepte mandatin e fundit, duke ripohuar paturpësisht vullnetin e GERB-it për të qenë pjesë e një kabineti të ardhshëm.

Ku më pas?

Për të përdorur sheqerin, duhet të largohet shapi. Në mënyrë të ngjashme, për të rivendosur demokracinë dhe shtetin e së drejtës në Bullgari, duhet të largohen të gjithë aktorët toksikë – nga ata që i shkaktuan dëm shtetit të së drejtës në vend e deri te imazhi helmues që tashmë ka vërshuar skenën politike.

GERB mund të jetë përkohësisht larg ekzekutivit, por nuk është sekret se të gjitha institucionet kryesore bullgare dominohen ende nga aleanca e tyre prapa perdes me DPS. Nevojiten reforma në shkallë të gjerë për t’u kthyer në një minimum normaliteti. Për këtë arsye, zgjedhjet parlamentare të prillit 2023 do të jenë vendimtare.

Bullgarët e dinë se me kë kanë punë – është koha e fundit që edhe partnerët euroatlantikë të Bullgarisë të kuptojnë se GERB nuk janë ata që paraqesin veten.

Burimi: Respublica