Radmila Shekerinska: Rusia i acaroi marrëdhëniet me Perëndimin për arsye të brendshme

Radmila Shekerinska është një nga politikanet në vend që ka mbajtur pozita të larta si në nivel shteti ashtu edhe në partinë e saj amë – LSDM. Prej saj kërkuam opinion për disa situata aktuale që lidhen me agresionin ushtarak të Rusisë ndaj Ukrainës, duke qenë se ajo ishte Ministre e Mbrojtjes (2017-2022) në kohën kur vendi jonë u anëtarësua në NATO, kur realizonte kontakte intensive me Aleancën. Në vitin 2004 ishte edhe ushtruese e detyrës, kryeministre e vendit, zëvendëskryeministre për Integrime Evropiane dhe anëtare e Grupit Parlamentar për Bashkëpunim me Parlamentin Evropian. Ka magjistruar në shkollën prestigjioze Fletcher të Diplomacisë dhe Drejtësisë në Shtetet e Bashkuara në vitin 2007, që është një tjetër dëshmi e aftësisë së saj për të analizuar situatën në këto ditë kur e gjithë bota po përballet me konfliktin më të rrezikshëm në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore, shkruan Vërtetëmatësi.

Që nga fillimi i luftës, që Rusia ia imponoi Ukrainës, por edhe para këtij akti, janë përmendur motive të ndryshme si justifikim për agresionin rus. Por sigurisht, thyerja e pretenduar e premtimit verbal të dhënë presidentit rus Mihail Gorbaçov se NATO nuk do të zgjerohet drejt lindjes pas rënies së Murit të Berlinit është moment vendimtar. Në të njëjtën kohë, në vend të një forme kaq të dyshimtë të premtimeve nga NATO-ja ndaj BRSS-së, gjegjësisht BSHP (Bashkimi i Shteteve të pavarura), neglizhohet diçka që ka një formë konkrete, institucionale të bashkëpunimit. Ju jeni ndër politikanët e paktët që përmendni Partneritetin për Paqe. A duhej të ishte kjo baza e bashkëpunimit të aleatëve perëndimorë me vendet e ish-BRSS? A mund t’ia kujtoni lexuesve qëllimet themelore të atij programi të NATO-s, mbi të gjitha, ku ishte anëtare e atëhershme Republika e Maqedonisë?

Shekerinska: Çdo agresor sajon justifikime: kryesisht të rreme, ndonjëherë edhe absurde. Pushtimi rus i Ukrainës e kishte si hyrje konfliktin në Ukrainën lindore, por edhe luftë intensive (dez)informative me të cilën Rusia i ndezi tensionet dhe krijoi një narrativë justifikuese për hapin e ardhshëm. Për atë rrëfim, “e plotë është kur ka gjithçka”: një resht revizionizmi historik, një resht idesh e mohimesh të mëdha shtetërore, duke shtuar si mëlmesa tezat e fashizmit dhe tezën e përjetshme autokratike se “tjetri nisi i pari”.
Le të jemi të drejtpërdrejtë: NATO nuk është zgjeruar në Evropën Lindore si pjesë e ndonjë “plani të keq perëndimor”. Përkundrazi, fillimisht anëtarët e mëdhenj të NATO-s nuk kishin oreks të veçantë për zgjerim. Presioni kryesor erdhi nga shtetet “e reja të lira”, të cilat theksonin se sovraniteti nënkuptonte, ndër të tjera, lirinë për të zgjedhur aleatët e tyre duke pasur parasysh historinë e asaj pjese të Evropës, nuk e di se kush do të befasohej nga vendimi i tyre për të kërkuar anëtarësim në aleancën më të fuqishme ushtarako-politike, e cila mund t’i mbrojë ata nga agresioni i mëtejshëm rus.
Nëse nuk jemi aq të sigurt se çfarë ka ndodhur saktësisht në vendet e EQL, e dimë se çfarë ka ndodhur në vendin tonë. Maqedonia ka tridhjetë vjet që kërkon anëtarësimin në NATO. A na shtyu dikush për këtë? A na e ka imponuar dikush? Nga 70 deri në 90 për qind e qytetarëve e kërkuan atë dhe e konsideruan një garanci të rëndësishme të sigurisë për të ardhmen e vendit. Teza se Rusia pushtoi Ukrainën sepse NATO e “mashtroi” duke u  zgjeruar në lindje është tepër “e cekët” dhe e paargumentuar.
Së pari, NATO nuk solli forca ushtarake në territorin e anëtarëve të rinj. NATO e bëri këtë vetëm pasi Ukraina u pushtua në 2014, duke krijuar të ashtuquajturën “Enhanced Forward Presence“. BRSS kurrë nuk i konsideroi forcat e NATO-s në Gjermani si një kërcënim: përkundrazi, liderët sovjetikë preferuan që ato të mbeteshin, duke i konsideruar ato si garanci të një Gjermanie pacifiste, të bashkuar.
Së dyti, tre ish vende të Paktit të Varshavës (Polonia, Hungaria dhe Republika Çeke) iu bashkuan NATO-s në 1999. Rusia u bë një nga anëtarët e parë të programit të Partneritetit për Paqe të NATO-s në vitin 1994 dhe në vitin 2002, së bashku me Aleancën, krijuan Këshillin Rusi-NATO. Nëse do të mendonin se ishin mashtruar, sigurisht që nuk do të zhvillonin bashkëpunim me mashtruesin. Përkundrazi, në dokumentin themelues të marrëveshjes thuhet se NATO dhe Rusia nuk konsiderohen më rivale! Biseda e vitit 2001 me Lord Robertson u dokumentua kur Vladimir Putin e pyeti: “Kur do të na ftoni në NATO?” Në një intervistë me Frost, Putini iu përgjigj pyetjes nëse Rusia do të anëtarësohej ndonjëherë në NATO: “Nuk e kuptoj pse jo. “Nuk do ta përjashtoja këtë mundësi”. Dhe e gjithë kjo – pas zgjerimit të NATO-s në Evropën Lindore.
E treta dhe ndoshta më e rëndësishmja: në të gjithë debatin për “premtimet gojore të paplotësuara” është interesante për mua që askund nuk përmenden “premtime të shkelura me shkrim” detyrimet e përfshira në marrëveshjet ndërkombëtare. Përkatësisht, “legalistët” duket se i kanë anashkaluar faqet historike që flasin për marrëveshjet mes viteve 1990 dhe 1997 mes Rusisë dhe Ukrainës, të cilat konfirmojnë kufijtë e atëhershëm mes dy vendeve. Orwell do të thoshte se disa premtime janë më të rëndësishme se të tjerat.

Rusia ka pasur mundësinë të kuptojë qëllimet programore të NATO-s dhe t’i përdorë ato – në sektorë me interes. Bashkëpunim intensiv ka pasur edhe në luftën kundër terrorizmit. Sidomos kur Shtetet e Bashkuara hynë në Afganistan. Shtetet e Bashkuara duket se kanë mbështetur luftën e Moskës kundër terrorizmit që vjen nga rajoni i Kaukazit, veçanërisht pasi pengjet u morën nga një shkollë fillore në qytetin e Beslanit nga një organizatë terroriste ndërkombëtare. Dhe kjo pjesë e historisë së fundit qartë është harruar?

Edhe pas zgjerimit të dytë të NATO-s drejt lindjes në vitin 2004, marrëdhëniet me Rusinë nuk u përkeqësuan. Në të kunderten. Kjo përfshin periudhën e të ashtuquajturit rivendosje të marrëdhënieve SHBA-Rusi, në të cilën, brenda vetëm pak vitesh, u nënshkrua dhe ratifikua Marrëveshja e re START, u miratuan sanksionet më serioze të Këshillit të Sigurimit kundër Iranit, SHBA-të i dhanë mbështetje të fortë Anëtarësimi i Rusisë në OBT dhe Rusia ka mbështetur furnizimin logjistik të trupave amerikane në Afganistan. Në vitin 2010, sondazhet e opinionit në Rusi treguan një pikëpamje pozitive prej 60 për qind për Shtetet e Bashkuara, dhe Medvedev në vitin 2012 i vlerësoi tre vitet e mëparshme si kulmin e marrëdhënieve SHBA-Rusi – përsëri, krejt kjo pasi Aleanca u zgjerua deri te kufijtë e Rusisë.

Cili ishte roli i presidentit rus Putin në Samitin e NATO-s në vitin 2008, kur kandidatura jonë për anëtarësim në NATO u refuzua, me veton greke. Ky moment është sigurisht i rëndësishëm, por si mund të harrohet shpejt? A ishte i kënaqur Putini me këtë akt të refuzimit të kandidaturës sonë?

Unë nuk mund ta vlerësoj atë. Unë nuk kam qenë në atë Samit dhe, për fat të keq, nuk kam lexuar ndonjë dëshmi nga Maqedonia për këtë temë. Ajo që di është në fushën e informacionit publik dhe zyrtar që mund të harrohet. Një prej tyre është se në fjalimin e tij presidenti rus tha: “Për sa i përket zgjerimit të Aleancës, ne përgjithësisht jemi të kënaqur me vendimet që keni marrë. “Por kur flas për Gjeorgjinë dhe Ukrainën, është e qartë se kjo nuk ka të bëjë vetëm me sigurinë”. Pra, asnjë fjalë kundër një zgjerimi tjetër (Kroacia dhe Shqipëria), por kritika e qartë për anëtarësimin e mundshëm të Gjeorgjisë dhe Ukrainës. Më lejoni t’ju kujtoj, as në vitin 2014, as tani – Ukraina dhe Gjeorgjia nuk iu afruan NATO-s. Pra, edhe një herë – nuk ka asnjë justifikim.

A ka ndonjë vërejtje se Putini thjesht e përdori Paktin dhe anëtarësimin në NATO vetëm si një formë të “zgjidhjes së marrëdhënieve” në rrethin e interesit të tij. Para së gjithash, në marrjen e territoreve dhe përgatitjen për atë akt të shkëputjes në rajonin e Detit të Zi – Osetia, Krimea, Donbasi, Moldavia, mosndihma e Armenisë në luftën me Azerbajxhanin, për të cilën është nënshkruar një marrëveshje e përbashkët e mbrojtjes – … Ndërsa Deti i Zi nuk është “liqen i zakonshëm”, por një udhëkryq i shumë linjave energjetike!

Ajo tezë nuk më duket shumë argumentuese. Është e mundur që Putini fillimisht të ketë pasur ambicie për të ndërtuar një partneritet me Perëndimin. Atëherë edhe deklaratat e përmendura më parë duken logjike. Sipas disa analistëve, arsyet e ndryshimit të qëndrimit të Rusisë ndaj Perëndimit nuk duhen kërkuar në rajon, as në ndërrime globale, por në situatën politike në Rusi. Siç thotë: të lëmë mënjanë gjërat që kanë mbetur të njëjta dhe të fokusohemi tek ajo që ka ndryshuar: politika e brendshme ruse. Ndryshimi ndodh në zgjedhjet e vitit 2011, kur Putini kishte nevojë të mobilizonte bazën e tij elektorale dhe të diskreditonte opozitën dhe t’i ricaktonte rolin e armikut Shteteve të Bashkuara.
Në vitin 2010, sondazhet në Rusi treguan një pikëpamje pozitive prej 60 për qind për Shtetet e Bashkuara, dhe Medvedev në vitin 2012 i vlerësoi tre vitet e mëparshme si kulmin e marrëdhënieve SHBA-Rusi – përsëri, e gjithë kjo pasi Aleanca u zgjerua deri në kufijtë e Rusisë.
Sa i përket komentit tuaj për Detin e Zi – është me të vërtetë çështje strategjike shumë e rëndësishme, jo vetëm për arsye energjetike. Sipas Kaplan, Rusia nuk mund të jetë kurrë superfuqi pa daljen e duhur në det (të ngrohtë). Pa dalje në det, pra pa një marinë të shkathët dhe të fortë – statusi i një superfuqie është i paqëndrueshëm. Kjo do të thoshte se gjeografia, jo vetëm historia (kthimi në fuqinë dhe kufijtë perandorak), ndikoi në vendimet ruse në prag të luftës.

Megjithëse ekziston një ndjenjë se vendet e BE-së dhe NATO-s janë më të bashkuara se kurrë, ende ekziston përshtypja se disa shembuj po dalin vazhdimisht nga kjo gjendje – refuzimi për t’i dhënë ndihmë ushtarake Ukrainës nga disa faktorë politikë bullgarë, këmbëngulja për të t’i vendosur veto vendit tonë për fillimin e negociatave me BE-në, shantazhi i presidentit kroat duke mos dhënë dritën jeshile për pranimin e Finlandës dhe Suedisë, pra kushtëzimi i disa “koncesioneve” për kombin kroat në BeH, kundërshtimi i presidentit turk Rexhep. Tajip Erdogan në lidhje me anëtarësimin në NATO të vendeve të përmendura…A mund të tejkalohet kjo apo do të ndikojë në fuqinë e rezistencës ndaj imperializmit rus?

Ky do të jetë testi për BE-në dhe NATO-n. Në përgjithësi, reagimi i fortë dhe i bashkuar i komunitetit euroatlantik e befasoi botën: të mësuar të shohë procedura të ngadalta, dominim të interesave kombëtare dhe harmonizim të pafund të pikëpamjeve në Perëndimin demokratik, pakkush supozoi se një përgjigje kaq e qartë, e shpejtë dhe efektive ndaj agresioni rus ishte i mundur. Ndoshta e njëjta logjikë e shtyu Putinin të bënte gabimin vendimtar gjeostrategjik. Nëse qëllimi i tij ishte të pushtonte Ukrainën, të ndalonte zgjerimin e NATO-s dhe të forconte dallimet midis aleatëve – ai po humb 3-0. Ukraina ka treguar qëndrueshmëri, shpirt luftarak dhe vendosmëri që askush nuk e priste. Lufta shpejt “prodhoi” kandidatë të rinj për zgjerimin e NATO-s, përsëri në kufirin e Rusisë – kur Rusia i trajton fqinjët e saj ashtu siç trajtoi Ukrainën, si mund të habitesh me fqinjët e tjerë kur ata vendosën të rrisin sigurinë e tyre përmes aleancave ushtarake me më të fuqishmit. Dhe së fundi: sulmi ndaj Ukrainës e ka bërë NATO-n edhe më të rëndësishme dhe më të bashkuar se kurrë më parë. Rusia ka shkaktuar gjithashtu trazira tektonike përsa i përket politikave energjetike, ekonomike dhe mbrojtëse të Evropës, të cilat do ta forcojnë Evropën në afat të gjatë dhe do të dobësojnë sistematikisht Rusinë.Përllogaritjet e gabuara kanë një çmim të lartë për sa i përket humbjeve njerëzore që janë të mëdha, por edhe për atë se ku do të shkojë bota.

Sigurisht, kohezioni fillestar midis aleatëve fillimisht do të testohet çdo ditë. Dhe ne shohim disa nga të çarat: disa vende janë më të varura nga energjia, disa do të paguajnë një çmim më të lartë ekonomik dhe për disa ndikimet politike të Moskës nuk janë zhdukur kurrë, ato vetëm janë mbuluar. Por ky është telashi dhe forca e shoqërive demokratike dhe organizatave të tyre. Ashtu si në Ukrainë, testin kryesor do të duhet të kalojnë udhëheqësit. Të mos lejojnë të bëhen sërish viktimë e “dallimeve të vogla”, mos të ndodh të humbasin para nga syve edhe pyllin edhe drunjtë, të mos mendojnë vetëm për matematikat elektorale dhe mos të lënë çështje të hapura, të cilat ua ulin ndikimin dhe e shkatërrojnë reputacionin e tyre.