A është Bosnja në prag të konfliktit?

Retorika separatiste mes lidershipit serb të Bosnjës po ngre shqetësime për shpërbërjen e Bosnjës. Është pjesë e një valë nacionaliste në të gjithë Ballkanin që kërcënon një rikthim të konfliktit etnik.

Cili është statusi i Bosnjës?

Mes shpërbërjes së përgjakshme të Jugosllavisë, Marrëveshja e Dejtonit arriti të sillte paqen në Bosnje në vitin 1995. Por marrëveshja vendosi gjithashtu një strukturë të vështirë politike: një shtet të vetëm të përbërë nga Republika Srpska, e populluar kryesisht nga serbë (të krishterë ortodoksë) dhe Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës, e populluar kryesisht nga boshnjakë (muslimanë) dhe kroatë (katolikë). Presidenca trepalëshe e Bosnjës përbëhet nga një serb, një boshnjak dhe një kroat. Marrëveshja e Dejtonit krijoi institucione qeverisëse në të cilat politika dhe patronazhi kanë vazhduar të ecin kryesisht përgjatë linjave komunale.

Milorad Dodik, lideri i Republika Srpska, kohët e fundit ka intensifikuar bisedimet për tërheqjen nga institucionet ushtarake, inteligjente, gjyqësore dhe tatimore të Bosnjës – duke kërcënuar në mënyrë efektive shkëputjen.

Ai nuk është i vetmi lojtar në Ballkan që ka luajtur kartën nacionaliste kohët e fundit. Mes thirrjeve të ministrit të saj të brendshëm për të “bashkuar serbët kudo që jetojnë”, Serbia ka rritur me shpejtësi shpenzimet e saj të mbrojtjes dhe ka shfaqur forcën e saj ushtarake përmes stërvitjeve të rregullta dhe shfaqjeve publike të fuqisë së zjarrit. Serbia vazhdon të refuzojë të njohë Kosovën, vendin me mbizotërim etnik shqiptarë dhe muslimanë që—pas ndërhyrjes së vitit 1999 nga forcat e NATO-s për të ndalur konfliktin etnik—deklaroi pavarësinë nga Serbia në vitin 2008. Marrëdhëniet midis Beogradit dhe Prishtinës janë në një trajektorja në rënie. Për më tepër, Bullgaria po bllokon bisedimet e pranimit të Maqedonisë së Veriut me Bashkimin Evropian, duke pretenduar se Shkupi po përvetëson trashëgiminë bullgare dhe nuk i njeh lidhjet gjuhësore, kulturore dhe historike midis dy vendeve.

Pse po rriten ndjenjat nacionaliste në rajon?

Ka shumë faktorë që kontribuojnë në këtë përshkallëzim të qëndrimit nacionalist. Pandemia e COVID-19 ka goditur rëndë Ballkanin, duke sjellë me vete një rënie të mprehtë ekonomike dhe goditje politike. Në një rajon ende të mbushur me tensione ndërnacionale, politikanët që kërkojnë të forcojnë pasurinë e tyre i kthehen rregullisht daulleve nacionaliste. Rusia e ka rritur ndërhyrjen e saj diplomatike, duke iu drejtuar vëllezërve të saj sllavë dhe ortodoksë për të shfrytëzuar dhe përkeqësuar linjat e gabuara politike. Sa më shumë telashe të ngjall Moska në Ballkan, aq më shumë do të jetë në gjendje të ngadalësojë integrimin e rajonit në Bashkimin Evropian dhe NATO.

Në të njëjtën kohë, liderët dhe elektoratet ballkanike janë të frustruar me atë që ata e shohin si mosvëmendje të Perëndimit. BE-ja ishte e ngadaltë për të ndarë vaksinat e COVID-19 me fqinjët që nuk janë ende në bllok dhe zgjerimi i BE-së është ngecur. Pas Samitit BE-Ballkani Perëndimor në tetor, liderët e Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë lëshuan një deklaratë të përbashkët, duke u ankuar se “Në letër, politika e zgjerimit mbetet aktive. Në praktikë, megjithatë, ka një zhgënjim në rritje midis qytetarëve të rajonit me perspektivën e BE-së. Për më tepër, rajoni ka paguar kosto të rënda për vonesat në perspektivën e BE-së.” Dhe Shtetet e Bashkuara e vendosën rajonin në prapavijë pasi e përqendruan vëmendjen e tyre diplomatike dhe ushtarake në Lindjen e Mesme dhe Indo-Paqësorin. Ndërkohë, Kina ka rritur ndikimin e saj ekonomik dhe politik në Ballkan, duke zbehur më tej orientimin Atlantik të rajonit.

A ekziston rreziku i një shpërthimi të ri të dhunës etnike apo sektare?

Ballkani nuk është ende në prag të një raundi tjetër të luftës etnike. Rajoni ka bërë shumë përparim të qetë që nga shpërbërja e përgjakshme e Jugosllavisë në vitet 1990. Kroacia dhe Sllovenia janë anëtarë të BE-së dhe NATO-s. Në vitin 2019, Maqedonia e Veriut më në fund zgjidhi mosmarrëveshjen e saj të emrit me Greqinë dhe që atëherë është anëtarësuar në NATO, duke ndjekur gjurmët e Shqipërisë fqinje, Bullgarisë dhe Malit të Zi. Serbia dhe Kosova janë ende në mosmarrëveshje, por ata arritën një marrëveshje vitin e kaluar – e ndërmjetësuar nga administrata e Donald Trump – për të normalizuar marrëdhëniet e tyre ekonomike. Zbatimi ka qenë i dobët, por pakti shënoi një hap përpara.

Megjithatë, rritja e kohëve të fundit në lëvizjet nacionaliste po e pengon këtë moment përpara. Gjestet separatiste të Dodik janë veçanërisht të rrezikshme. Një lëvizje secesioniste nga Republika Srpska mund të nxisë një shpërthim të ri gjakderdhjeje që përhapet përtej Bosnjës. Gjëja e fundit që i duhet rajonit është një raund tjetër konflikti etnik. Shuarja e zjarreve të reja në Ballkan do të ishte gjithashtu një perspektivë e frikshme për aleatët e NATO-s. Evropa dhe Shtetet e Bashkuara i kanë duart plot me Rusinë dhe Kinën dhe nuk po kërkojnë angazhime të reja ushtarake në periferi të Evropës.

Si duhet të përgjigjen Shtetet e Bashkuara dhe BE?

Ata duhet të bashkohen për të nisur një përpjekje të madhe diplomatike në Ballkan. Administrata Biden po shkon në drejtimin e duhur duke emëruar një ekip të nivelit të parë diplomatësh me përvojë për të trajtuar rajonin. Sa për Republikën Srpska, sanksionimi dhe izolimi i Dodik dhe rrethit të tij të brendshëm mund të mos mjaftojë. Subjekti politik i lënë pas nga Marrëveshja e Dejtonit i ka kaluar data e skadencës; po, ajo i dha fund luftës civile në Bosnje, por gjithashtu ngriu në vend ndarjet komunale.

Është koha që Shtetet e Bashkuara dhe BE të drejtojnë Bosnjën drejt një konvente kushtetuese të llojit – negociata që synojnë t’i sigurojnë vendit strukturat politike që mund të përballojnë dhe përfundimisht të kapërcejnë tensionet etnonacionaliste që rajoni duhet të lërë përgjithmonë pas. Normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës duhet të jetë gjithashtu një prioritet kryesor.

I tërë Gadishulli Ballkanik është gati që herët a vonë të integrohet në institucionet e Atlantikut. Duke pasur parasysh prirjen e rajonit për konflikt etnik, më shpejt do të ishte shumë më mirë se më vonë. Me rritjen e fundit të mjeshtërisë së lojërave nacionaliste, tani është një moment i përshtatshëm për Shtetet e Bashkuara dhe BE-në që të bëjnë një shtytje përfundimtare për të përfunduar këtë detyrë.

Autor: Amir Shaban