Kur shteti paguan, palët shpenzojnë më shumë

Partitë politike shpenzojnë më shumë për promovim parazgjedhor në media që kur shteti paguan për reklamat e tyre në televizion, radio, gazeta dhe portale. Ky trend mund të ilustrohet duke krahasuar paratë që partitë i kanë shpenzuar në zgjedhjet e vitit 2016, kur  vetë kanë paguar për promovimin e tyre, dhe buxhetet për zgjedhjet presidenciale vitin e kaluar dhe për zgjedhjet parlamentare të këtij viti, për të cilat vlejnë rregulla të reja, transmeton Prizma.

Me ndryshimin e Kodit Zgjedhor 2018, buxheti përmes Komisionit Shtetëror të Zgjedhjeve (KShZ) i mbulon shpenzimet e propagandës parazgjedhore.

Analiza e BIRN tregon se 12 parti dhe koalicione kanë raportuar se kanë shpenzuar gjithsej 2.5 milion euro për “reklamim dhe propagandë” për zgjedhjet e vitit 2016, ndërsa  poër zgjedhjet presidenciale të vitit të kaluar, kur rregullat e reja ishin tashmë në fuqi, u shpenzuan 3.6 milion, megjithëse kishte vetëm tre kandidatë garuan, ose gjithsej 3.8 milion euro, duke marrë parasysh zgjedhjet lokale, në tre komuna, që u mbajtën paralelisht me zgjedhjet presidenciale.

Këtë vit, megjithatë, KSHZ parashikoi një buxhet madje 6.5 milionë euro për zgjedhjet e parakohshme parlamentare në 12 Prill.

Mundësinë për të shpenzuar shuma jashtëzakonisht të mëdha buxhetore e jep Kodi Zgjedhor, i cili parasheh që partitë mund të shpenzojnë deri në 110 denarë për votues të regjistruar në atë njësi zgjedhore

Mundësinë për të shpenzuar shuma jashtëzakonisht të mëdha buxhetore e jep Kodi Zgjedhor, i cili parasheh që partitë mund të shpenzojnë deri në 110 denarë për votues të regjistruar në atë njësi zgjedhore. Duke pasur parasysh se në Maqedoni ka të regjistruar pothuaj 1.8 milion votues, rezulton se secila parti dhe koalicion mund të shpenzojnë teorikisht pak më shumë se tre milionë euro.

Kjo nuk do të thotë që palët me siguri do t’i shpenzojnë të gjithë 6.5 milionët e parapara nga KSHZ, në zgjedhjet e ardhshme, sepse, siç e kupton BIRN, ekziston një marrëveshje për të mos abuzuar me faktin se kufiri ligjor është madje tre milionë euro për parti.

Sidoqoftë, mundësia teorike për të shpenzuar më shumë se 6.5 milion e vlerësuar mbetet, kështu që Presidenti i SEC-it Oliver Derkovski, në një nga seancat e fundit të komisionit, tha se “mbase do të ketë nevojë që ky ton të plotësohet.”

Ky relaksim elektoral i partive ndodh në një kohë kur të ardhurat e tyre buxhetore janë rritur në mënyrë drastike edhe në baza tjera.

Tani ata ndajnë 4,5 milion euro në vit në emër të mbështetjes vjetore nga buxheti, ndryshe nga më parë kur kjo shumë ishte rreth 1.8 milion plus tre vitet e fundit partitë kanë ndarë 320.000 euro për qendrat e partive për analiza dhe hulumtime.

Në tre vjet, 800,000 euro buxhetore për qendrat partiake

Paratë i ndajnë të katër partitë me numrin më të madh të deputetëve Foto: BIRN

Qendrat partiake për hulumtime filluan me punë qysh nga viti 2015 dhe për ta VMRO-DPMNE, LSDM, BDI dhe BESA, për tre vjet kanë marrë gjithsej 800.000 euro nga buxheti.

Këto qendra u konceptuan si organe me nën-llogari të veçanta, të cilat do të ishin pjesë e partive dhe do të zhvillonin analitikë, hulumtime, trajnime, forume, seminare dhe punëtori për nevojat e partive politike. Në aspektin operacional, ata kanë drejtues dhe mund të punësojnë së paku dy punonjës. Qendrat u përfshin me ligj kur shteti drejtohej nga VMRO-DPMNE dhe Nikolla Gruevski.

Për nevojat e qendrave partiake, 320,000 euro u shpërndahen çdo vit, katër partive me numrin më të madh të deputetëve në Kuvend. Secila prej katër palëve merr 10,000 euro për trajnime, ndërsa 280,000 euro të tjera shpërndahen nga një parim tjetër. Rreth 60 përqind e parave janë shpërndarë në mënyrë të barabartë në të katër partitë, ndërsa pjesa tjetër 40 përqind është shpërndarë në mënyrë të pabarabartë, sipas numrit të deputetëve.

Sipas këtyre formulave, VMRO-DPMNE, si parti me numrin më të madh të deputetëve, merr rreth 91.000 euro në vit, LSDM 85.000, BDI 74.000 dhe BESA afro 69.000 euro. Me një dallim që LSDM dhe BDI marrin mjete tre vjet mbi këtë bazë, ndërkohë që VMRO-DPMNE dhe BESA vetëm dy sepse ata më vonë i kanë krijuar qendrat.

Katër partitë kanë ndarë saktësisht 800.829 euro për tre vitet e fundit.

Sekretari i Përgjithshëm i VMRO-DPMNE-së, Igor Janushev, në bisedë për BIRN, thotë se partia ka përdorur paratë kryesisht për sondazhe, kërkime dhe trajnime, dhe tha se Enti shtetëror i auditimit nuk ka pas asnjë vërejtje për mënyrën se si partia e tij i kishte harxhuar paratë për qendra.

Të njëjtën gjë e pohon edhe Abdush Demiri, Shefi i Qendrës Analitike hulumtuese nga BESA. Edhe ai thotë se partia e tij po i përdor paratë për kërkime, sondazhe dhe trajnime.

“Ne jemi një parti e re dhe çdo ndihmë është e mirëpritur,” tha Demiri për BIRN.

Ai më tej zbulon se qendrat e katër partive më të mëdha kanë filluar të bashkëpunojnë, dhe hera e parë ka ndodhur rreth rregullores që e kufizon përdorimin e qeseve plastike.

Shefi i qendrës së LSDM-së, Martin Popov thotë se, sipas tij, partive u duhen këto para. Ai thotë se LSDM-ja i përdori paratë sipas udhëzimeve të rrepta ligjore.

Argumentimi për fillimin e punës së këtyre qendrave është se në këtë mënyrë do të përmirësohen politikat e partive dhe do t’i promovojnë ato

Për shembull, debatet e fundit të organizuara nga partia qeverisëse e quajtur Agjenda 20-24 janë vepër e qendrës së partisë Bihaqka.

Në vitin 2013, kur u promovua ideja e qendrave hulumtuese të partive, partitë më të vogla parlamentare u ankuan se ishin diskriminuar dhe kishte komente që ligji diskriminonte qendrat e pavarura hulumtuese.

Qendrat partiake nuk janë persona juridikë të veçantë dhe partitë mund të sigurojnë para shtesë për funksionimin e tyre, por ligji ndalon që palët të përdorin paratë e qendrave për qëllime të tjera.

Nëse shefi i qendrës së partisë përdor paratë për qëllime që nuk përcaktohen me ligj, gjobat caktohen në 2,000 deri në 4,000 euro.

Argumentimi për fillimin e punës së këtyre qendrave është se në këtë mënyrë do të përmirësohen politikat e partive dhe do t’i promovojnë ato.