Nacionalizimi në kohë COVID-19: një zgjedhje legjitime e çdo qeverie

Komuniteti i biznesit, i cili deri para disa muajsh po trumbetonte vazhdimisht se shteti nuk duhet të ndërhynte në punën e tij, menjëherë filloi të qajë për ndihmën e shtetit. Shteti ka përmbushur nevojat e tyre, ka shtetëzuar humbjet e tyre gjatë krizës së koronës, por është koha që të fillojnë seriozisht të konsiderojnë nacionalizimin e fitimeve të tyre, të paktën pjesërisht, pasi të ketë mbaruar kriza e koronës.

Në kohë lufte dhe krize, siç është kriza aktuale e virusit korona, imponohet instrumenti i nacionalizimit të pronës private brenda kornizës së interesit shtetëror. Kriza aktuale shëndetësore, e cila po çon në një krizë ekonomike, tashmë po kërkon drejtpërdrejt mbrojtjen e vendeve të punës dhe ekonomisë përmes mjetit të shtetëzimit.

Nacionalizimi është një instrument juridik me të cilin shteti merr përsipër pronën private. Ky është një instrument juridik ligjor dhe legjitim, për të cilin ka të drejtë çdo qeveri. Rregullohet gjithashtu me rezolutën e KB-së numër 1803 të vitit 1962, e cila thotë:

“Nacionalizimi, shpronësimi ose konfiskimi duhet të bazohet në një përfitim publik, siguri ose interes kombëtar që është më i rëndësishëm se interesat personale ose private, qofshin vendas apo të huaj.”

Por në 50 vitet e fundit, kundërshtarët e kapitalizmit kanë reaguar me zë të lartë për përmendjen e nacionalizmit. Prona private është ngritur në nivelin e një lopë të shenjtë, pa marrë parasysh sa një kompani dëmton interesin publik (zgjerimi i pakontrolluar i ndërtimit), shkel të drejtat e punëtorëve ose dëmton natyrën me ndotjen e saj të pakontrolluar.

Sidoqoftë, shtetëzimi si institucion i marrjes së pronës private në duar të shtetit nuk është as i panjohur, as jo-ekzistent në kapitalizëm.

Nacionalizimi gjatë gjithë historisë

Nacionalizimi shpesh është i lidhur me teorinë Marksiste sepse u përdor gjerësisht gjatë Revolucionit të Tetorit në Rusi. Por është akoma më i vjetër se Marksizmi. Shembujt e parë të nacionalizimit datojnë në gjysmën e dytë të shekullit XIX, nga djepi i kapitalizmit, Britania e Madhe. Në vitin 1858 qeveria britanike nacionalizoi kompaninë “Indisë Lindore” dhe në periudhën para Luftës së Parë Botërore, kishte shumë shembuj të nacionalizimit, veçanërisht në hekurudha, në Francë, Gjermani, Itali dhe vende të tjera.

Gjatë dy luftërave botërore dhe më vonë, shembujt u rritën edhe më shumë, për shkak të vështirësive me të cilat përballen shumë kompani si rezultat i luftërave, por edhe për shkak të bashkëpunimit të ndërmarrjeve të caktuara me armikun. Shembulli i vitit 1917, kur qeveria amerikane shtetëzoi kompaninë farmaceutike Merck & Co për shkak të bashkëpunimit të saj me Gjermaninë kundër së cilës Shtetet e Bashkuara tashmë kanë hyrë në luftë, si dhe nacionalizimin e makinerisë franceze Reno nga viti 1945, për të njëjtat arsye.

Falë nacionalizimit të industrisë së rëndë në dekadat pas Luftës së Dytë Botërore, Austria u bë ekonomia me rritje më të shpejtë në Evropë. Në 1956, Presidenti egjiptian Gamal Abdel Naser shtetëzoi Kanalin e Suezit, i cili më parë ishte në pronësi të Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës, ndërsa në 1971 Senati i Kilit miratoi një shtetëzim të propozuar të minierave të bakrit nga Presidenti Salvador Allende.

Shembujt e parë të nacionalizimit në Maqedoni ndodhin pas Luftës së Dytë Botërore, kur fabrikat private u shtetëzuan me qëllim të rritjes së ekonomisë dhe zbatimit të rendit socialist. Sistemi kapitalist në tranzicion miratoi Ligjin për Denacionalizimin në vitin 1998, por edhe retorikën që prona private është e shenjtë për shoqërinë, shtetin dhe nevojat themelore të njeriut.

Nacionalizmi në kohën e koronës

Sidoqoftë, qëllimi i këtij teksti nuk është që të diskutohet shtetëzimi ose shtetëzimi në kontekstin maqedonas në përgjithësi, por se si kriza e koronës e shtyu këtë institucion edhe më shumë në skenë si një nga zgjidhjet më logjike për krizën ekonomike që tashmë po del në sipërfaqe.

Në mars të vitit 2020, qeveria italiane vendosi të rinancionalizojë transportuesin kombëtar Alitalia. E themeluar në vitin 1946, kompania ka luftuar për vite me pasiguri dhe marrje të pasuksesshme nga grupe të tilla si KLM hollandeze dhe Air France. Përfundimisht, e nxitur më tej nga kriza ekonomike për shkak të pandemisë, qeveria italiane vendosi të kthejë një nga simbolet e saj kombëtar në shtëpi me një injeksion financiar prej 600 milionë euro.

Ndërsa qeveria franceze po shqyrton haptas nacionalizimin e përkohshëm të fabrikave me probleme financiare, Gjermania, ku liria e tregut është një mantër e fortë, më ngadalë po shkon drejt nacionalizimit në përputhje me atë të Italisë. Ministri gjerman i financave Vambah ka propozuar ri-miratimin e një pakete të shpëtimit ekonomik të quajtur Wirtschaftsfonds Deutschland (Fondi Ekonomik Gjerman) që ka shpëtuar kompanitë gjermane nga kriza e 2008-ës. Kjo paketë masash parashikon kapital të drejtpërdrejtë për të përmirësuar likuiditetin e kompanive për t’i mbijetuar krizës.

Nëse nuk është nacionalizim, atëherë është ndërhyrje shtetërore. Transportuesi kombëtar Lufthansa, i cili ka hedhur në tokë 700 nga 760 avionët në flotë, tashmë është në bisedime me qeverinë gjermane për ndihmë shtetërore për kompaninë plotësisht të privatizuar. E njëjta gjë është e vërtetë për Bruksel Erlajns (Brussels Airlines), i cili është pjesë e grupit Lufthansa. Për të mbijetuar nga kriza, kompania po shqyrton mundësinë e kërkimit të ndihmës shtetërore, dhe renacionalizimi nuk përjashtohet si mundësi.

Spanja është gjithashtu në grupin e vendeve të BE-së që kanë vendosur për shtetëzim të përkohshëm ose të plotë. Qeveria e socialistëve Pedro Sançez ka shtetëzuar të gjitha spitalet dhe ofruesit e kujdesit mjekësor si një masë për të mbrojtur vendin nga kriza. Irlanda ndoqi padi dhe gjithashtu shtetëzoi spitalet private gjatë krizës.

Nacionalizimi nuk është vetëm temë në këtë krizë, por edhe në çdo krizë. Gjatë krizës më të madhe të mëparshme ekonomike, nga 2007-2008, Shtetet e Bashkuara përkohësisht kombëtarizuan disa institucione financiare si Fannie Mae, Freddie Mac, Citigroup, Bank of America, AIG, dhe kompani të tjera si General Motors.

Nacionalizimi në mënyrën maqedonase

Kriza ekonomike e krijuar nga pandemia, e gjeti të papërgatitur shtetin maqedonas dhe i është dorëzuar plotësisht modelit neoliberal të ekonomisë. Masat e marra nga shteti për të mbrojtur ekonominë kishin për qëllim ekskluzivisht mbrojtjen e kapitalit privat, pa u shqetësuar shumë për gjendjen e fuqisë punëtore. Gjërat u përshkallëzuan deri në atë pikë sa qeveria javën e kaluar dëshironte të lejonte ndërmarrjet të cilat merrnin ndihmë shtetërore të pushonin punëtorët, veprim i cili u prish vetëm nga veprimi i koordinuar dhe i përbashkët i sindikatave, shoqatave dhe aktivistëve për të drejtat e punës.

Këto reagime paniku dhe egoiste janë një pasqyrë e sistemit të verbër të zbatuar në vendin tonë që përqendrohet vetëm në kapital, pa vetëdijen për atë që krijon kapital, gjegjësisht punëtorin. Sjellja dhe deklaratat e politikanëve tregojnë frikë nga kapitalistët përmes heqjes së taksës progresive, e cila, megjithëse ishte shumë e moderuar, u zbatua me sukses dhe i tejkaloi pritjet. Ekonomia maqedonase bazohet në një sistem të korruptuar kapitalist që politikanët përdorin si zbatues të nevojave të tregut kapitalist që ka zbatuar rregullat më të fshehta të lojës së tregut të lirë.

Armiku i padukshëm, virusi korona, pa një goditje të dukshme, përmbysi kapitalizmin në vetëm disa muaj. Ekonomitë botërore po përballen me një pyetje të madhe se sa kohë u duhet njerëzve të thjeshtë të organizohen dhe të tregojnë solidaritet për të mbijetuar. Mantra që tregu i lirë do të vetë-rregullohet ka rënë në mënyrë glamourike në ujë me fillimin e krizës së koronës, veçanërisht në Maqedoni.

Komuniteti i biznesit, i cili deri para disa muajsh po trumbetonte vazhdimisht se si shteti nuk duhet të ndërhynte në punën e tij, menjëherë filloi të bërtasë për ndihmë shtetërore. Shteti ka përmbushur nevojat e tyre, ka shtetëzuar humbjet e tyre gjatë krizës së koronës, por është koha që të fillojnë seriozisht të konsiderojnë nacionalizimin e fitimeve të tyre, të paktën pjesërisht, pasi të ketë mbaruar kriza e koronës.

Nacionalizimi po pret me durim që të kthehet në skenën botërore, sepse nëse duam të mbijetojmë dhe të vazhdojmë të ekzistojmë, një shpërndarje e drejtë e pasurisë është opsioni ynë i vetëm.

Burimi: Respublica