Tema e përmbysjeve politike dhe e thyerjeve shpirtërore në poezinë e Dritëro Agollit

S. B. 12:45, 04-02-2017

Dritëro Agolli me sinqeritet e dhimbje zbulon para lexuesit dilemat dhe mëdyshjet e kohës, brerjet e ndërgjegjes dhe me vargjet e tij na e thotë të vërtetën ndonëse të hidhur, por të ndershme:

“Eshkuara ka kohë dhe çaste të hidhura, mos ma kujto,

Ka drojtje dhe heshtje, kur lipsen të thirrura mos ma kujto”

Fati historik i popullit frymëzon poetët dhe në të shumtën e rasteve përcakton ngjyrën e disponimit të tyre poetik. Përmbysjet e mëdha politike që ndodhën në shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore dhe veçanërisht në Shqipëri përcaktuan ngjyrën e disponimit poetik të Dritëro Agollit. Periudha e tranzicionit qe një periudhë e tronditjeve të mëdha shpirtërore, ajo u përcoll me drama të dhimbshme dhe shqetësuese, të cilat lanë gjurmë të thella në kujtesën e popullit.

Zhvillimi dramatik i ngjarjeve dhe ndryshimet e paimagjinueshme politike u bënë objekt frymëzimi dhe lëndë me të cilat poeti Dritëro Agolli brumosi poezitë e librit “Pelegrini i vonuar”

Pesëdhjetë vitet e sistemit totalitar, Shqipërinë e katandisën në një krizë të thellë ekonomike, morale e të besimit. Dritëro Agolli dhe poetët e brezit të tij besonin në ndërtimin e një shoqërie, ku njerëzit të jetonin në liri dhe në barazi, ku të mos kishte padrejtësi e gjymtimendërgjegje; besonin në një shoqëri të mendimit të lirë dhe të individit të lirë dhe prisnin që ajo ditë të vinte, duke i falur shtrembërimet dhe gjymtimet që vinin re në të sotmen, pasi mendjen e kishin në të nesërmen. Ai dhe poetët e brezit të tij nuk e dinin se plaga e sotme do të bëhej gangrenë e së nesërmes.

Për ta pasqyruar më realisht dhe më me gjallëri krizën e thellë që kishte kapluar Shqipërinë, poeti në vjershën “Varfëria” vë përballë njëri-tjetrit labët dhe italianët të ndeshur në mes tyre në betejat e përgjakshme të Vlorës më 1920 dhe të Drashovicës gjatë LDB-së. Atëherë labërit me një heroizëm të pashoq luftuan heroikisht me armikun, ndërsa sot sulen mbi ndihmat që sjellin italianët:

U hodhën me rrebesh përmbi kutitë

Dhe gunat mbi kutitë lanë

Ata që topin dje në Drashovicë

Nga gryka zinin me Selam Musanë

Atmosferën e zymtë dhe të pashpresë që kishte kapluar Shqipërinë, poeti do ta pasqyrojë në vjershën simbolike “Gri”. Duke iu referuar fjalorit poetik, e sidomos duke lexuar me vëmendje disa vargje të kësaj vjershe si p.sh. Ikën lejlekët larg në arrati; Pikojnë strehët plot melankoli; Postier përtaci vjen në shtëpi; Me pallto gri me letra gri; Gazeta hapet me tituj gri, vijmë në përfundim se shkaktari kryesor i përhapjes kaq të gjerë i ngjyrës gri është kriza ekonomike, morale e politike, por mbi këto eksodi masiv i të rinjve dhe të rejave shqiptare nga vendi i tyre. Eksodi paraqet një nga ngjarjet më të dhimbshme të historisë më të re shqiptare, që si i tillë ka lënë gjurmë të thella në jetën e njerëzve dhe shpirtin e poetit

Krahas krizës së thellë ekonomike Shqipërinë e kishte kapluar edhe një krizë e thellë morale dhe politike. Këtë krizë do të mundohen ta shfrytëzojnë njerëzit shpirtvegjël, siç do të thoshte studiuesi i shquar i letërsisë shqipe, akad. Rexhep Qosja, të cilët mendojnë se bëjnë historinë. Por historinë nuk e bëjnë grykësit, batakçinjtë, e pehlivanët që i kanë sytë e mendjen te thelat e duan të hanë në sofrën e shtruar të historisë. Atyre, thotë poeti, historia u jep një kafe në këmbë dhe u thotë:

Na falni, se presim në sofër të vijnë

Ata që vërtet e bëjnë historinë

Historinë e bëjnë heronjtë, por kjo kohë gri tregtarësh e matrapazësh, s’është kohë heronjsh dhe idealesh, shkruan poeti në “Malli për heronjtë”:

Kot digjemi nga malli për heronjtë

Ç’i kërkoni? Pritja është e kotë

S’ka heronj, tani ka pehlivanë

Në mesin e këtyre pehlivanëve ka edhe intelektualë snobë, që mohojnë poezinë e krijuar në kohën e totalitarizmit dhe, në përgjithësi që i hedhin poshtë edhe korifenjtë e saj, duke kërkuar që të fillohet nga e para. Dritëro Agolli nuk e mohon “atë të bukur” dhe humane” që e kanë sjellë ai dhe poetët e brezit të tij tek njerëzit. “Por ajo kështjellë idesh dhe idealesh që e kemi besuar, ku përgjithësisht e ku pjesërisht, pothuaj se u rrëzua dhe në muret e saj digjen zjarret e ëndrrave tona Këto zjarre zgjojnë një poezi të një lloji tjetër, poezinë thellësisht shpirtërore, me të cilën poeti shpreh vetveten dhe ia rrëfen të tjerëve pa fshehur asgjë”, thotë ai.

E shkuara ka kohë dhe çaste të hidhura, mos ma kujto,

Ka drojtje dhe heshtje, kur lipsen të thirrura mos ma kujto

Fati tragjik i njeriut të thjeshtë dhe të ndershëm në këtë kohë të pehlivanëve do ta brengos thellë poetin, ashtu siç e kishte brengosur Migjenin në kohën e tij. Këtij fati do t’i këndojë ai në poezinë “Përulja e madhe”:

S’gjen dhimbje më të madhe, në ke parë

Njerinë e ndershëm në mjerim e vaj

Tek ulet i përulur zemërzvarrë

Dhe ndihmë e shpresë pret nga maskaraj

Atmosfera që përshkon këto vargje flet mjaft për disponimin e ngrysur të poetit. Që ta kuptojmë shpirtin e një poeti – pat thënë një herë babai i poezisë moderne, Sharl Bodler, duhet t’i kërkojmë fjalët që hasen më së shpeshti në veprën e tij. Duke u nisur nga ky fakt do të mund të konstatojmë se fjalët: vetmi, trishtim, frikë, mërzi, dhimbje, pikëllim, gri, pelegrin etj., që hasen si tituj të poezive dhe fjalët dhimbje dhe psherëtimë, që hasen në titujt e dy cikleve te “Pelegrini i vonuar”, shpalosin botën ideoemocionale të poetit dhe ngjyrosin emocionalisht ligjërimin e tij poetik. Gjendja e trazuar shpirtërore dhe disponimi i ngrysur i poetit janë pasojë vetmisë, të cilën nuk mund ta durojë natyra e hapur e tij, ndërsa shkaqet e kësaj vetmie mund të zbulohen në këto vargje:

Po iki me trishtim i zhgënjyer nga miqtë,

E mbylla dhe derën që rrinte hapur

Për lajkatarët, për rrenacakët e smirëzinjtë,

Që shtireshin si engjëj të dashur.

Në atë kohë të përmbysjeve politike dhe të plakjes fizike të poetit ndoshta vërehej një lëvizje sadopak e vogël e botëkuptimit të tij për poezinë, edhe pse nuk mund të bëhet fjalë për ndërrimin e pikëpamjeve themelore