Temat ku dallojnë republikanët dhe demokratët
Mbi një konsensus të përgjithshëm rreth të cilit pajtohen të gjithë aktorët politikë në SHBA, ekzistojnë një sërë temash për të cilat dy partitë kryesore kanë qëndrime thuajse diametralisht të kundërta. Megjithëse partitë amerikane kanë struktura të lira ku secili politikan ka qëndrimet e veta që mund të jenë të ndryshme nga kolegët e partisë së tij, janë këto tema që zakonisht unifikojnë partinë dhe përcaktojnë se kush është republikan dhe kush demokrat. Gjatë zgjedhjeve të përgjithshme debati mes kandidatëve zhvillohet ekskluzivisht rreth këtyre temave, ndërsa rrethanat e momentit përcaktojnë se cila temë ka më tepër prioritet.
Në serinë Presidenti 45 në të ardhmen do të kemi rast të shtjellojmë më gjerësisht secilën prej këtyre temave. Por pwr fillim po paraqesim një pasqyrë të përgjithshme ku do të numërojmë secilën temë dhe pozicionet e secilës parti. Edhe një herë po përsërisim se tabela nuk duhet të merret si fjalë finale pasi brenda secilës parti ka qëndrime tejet heterogjene. Për shembull ka politikanë republikanë që janë pro-abortit, por si qëndrim të partisë republikane kemi shënuar pozicionin kundër abortit sepse shumica e republikanëve kanë këtë qëndrim. Pra kandidati është republikan për arsye tjera, ndërsa në çështjen e abortit është kundër partisë së tij. Në tabelë po kyçim si të veçantë edhe libertarianët të cilët kanë qëndrime të veçanta për shumë çështje, megjithëse më shpesh i gjejmë brenda partisë republikane (madje me kandidatë për president siç është këtë rradhë Rend Pol).
| Tema | Demokratët | Republikanët | Libertarianët |
| (De) centralizimi | E centralizuar – më tepër pushtet për federatën | E decentralizuar – më tepër pushtet për shtetet | E decentralizuar – më tepër pushtet për shtetet |
| Politika e jashtme | Pëllumbat – E butë, favorizojnë koalicionet, ndihmat | Skifterët – Agresive, përdorim më i shpeshtë i forcës | Izolacioniste – Mospërzierje në vendet tjera |
| Ushtria | Më e vogël | Më e madhe | Minimale – aq sa duhet për të mbrojtur territorin e SHBA |
| Imigracioni | Pro, për amnesti të imigrantëve ilegalë | Me nuanca, por kundër amnestisë | Pro imigracionit |
| E drejta e qytetarëve për të mbajtur armë | Me kontrolle | Pa kontrolle | Pa asnjë kontroll, sipas amandamentit të dytë të kushtetutës |
| Tatimet | Progresive, të pasurit të paguajnë më tepër | E sheshtë, sistem fer për të gjithë | Minimale ose zero |
| Rroga minimale | Pro | Kundër | Kundër |
| Politika fiskale –buxheti, deficitet | Buxhet më i madh, përveç ushtrisë | Buxhet më i vogël, përveç ushtrisë | Minimal, absolutisht kundër deficiteve |
| Politika monetare – Banka Qendrore FED | Banka qendrore profesioniste dhe e pavarur | Banka qendrore profesioniste dhe e pavarur | Politika monetare nuk është punë e shtetit – Mbyllja e Bankës Qendrore, fundi i dollarit |
| Tregtia me shtetet tjera | E kufizuar | E lirë | Plotësisht e lirë |
| Politika shëndetësore | Në nivel federate, favorizohet ndërhyrja e shtetit | Në nivel shteti, favorizohet sektori privat | Vetëm sektori privat |
| Sindikatet | Pro | Kundër | Kundër |
| Ambienti | Ambienti para interesit ekonomik | Interesi ekonomik para ambientit | Do t’a rregullojë tregu |
| Aborti | Pro | Kundër | Pro, shteti nuk duhet të përzihet |
| Martesat homoseksuale | Pro | Kundër | Martesa si çdo kontratë tjetër, nuk duhet të jetë kategori e veçantë |
| Droga | Dekriminalizim i marihuanës, dënime më të ulta | Kundër, dënime të ashpra | Legalizim i të gjitha drogave |
Nëse tabela më lartë analizohet më me kujdes do të shohim se partia demokrate dhe republikane kanë filozofi plotësisht të ndryshme. Filozofia politike demokrate, e njohur si liberale, bazohet te sensi i komunitetit dhe përgjegjësisë sociale të individit. Theksi vihet te e mira e përgjithshme, ndërsa ajo arrihet me ndarje të përgjegjësisë dhe benefiteve mes anëtarëve të komunitetit. Partia demokrate sheh rol më të madh për ndërhyrje të shtetit për të siguruar këtë mirëqenie, duke favorizuar kështu birokracinë dhe rregullimin më të madh të ekonomisë.
Ndërkaq filozofia republikane, e njohur si konzervativizëm, vë theksin te të drejtat e individit dhe te koncepti i drejtësisë. Sipas republikanëve e mira e përgjithshme vjen kur çdo individ realizon potencialin e tij në tregun e lirë, ku shteti duhet të ketë rol minimal. Rrjedhimisht republikanët janë për zvogëlim të aparatit shtetëror, kundër rregullimit të tepërt dhe ndërhyrjes së shtetit në ekonomi, kundër birokracisë dhe pro biznesit.
Filozofia libertariane ndërkaq është totalisht e bazuar te koncepti i lirisë. Në këtë filozofi çdo ndërhyrje e shtetit në çfarëdo sferë të jetës përbën kërcënim për lirinë dhe të drejtat e individit. Sipas libertarianëve shteti duhet të jetë maksimalisht i kufizuar dhe të kryejë vetëm ato detyra që nuk mund t’i kryejë sektori privat, si mbrojtja nga jashtë (ushtria), ruajtja e rendit (policia) dhe vendosja e drejtësisë (gjykatat). Libertarianët nuk shohin asnjë rol për shtetin në sferat tjera të jetës (ekonomia, arsimi, shëndetësia etj), madje as te një bankë qendrore apo te një valutë shtetërore siç është dollari.
Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm ©Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyr
