Maleski: Putini nuk i bëri llogaritë mirë, në vend të përçarjes ai shkaktoi unitet
Invazioni rus mbi Ukrainën është konfrontimi më i madh ushtarak pas Luftës së Dytë Botërore dhe është posaçërisht i rrezikshëm, sepse u ashpërsuan marrëdhëniet midis fuqive nukleare, thotë në një intervitë për „Vërtetëmatësin” Denko Maleski, profesor dhe ministri i parë për punë të jashtme në Maqedoninë e pavarur. Sipas tij, ndaj dezinformatave lidhur me këtë invazion duhet të reagohet me informacione të mira, të bazuara që i sqarojnë arsyet e konfliktit dhe ato elemente të konfliktit që janë të papranueshme, shkruan Vërtetmatësi.
Shkruan: Simona Atanasova
Si e shihni krizën aktuale dhe invazionin rus mbi Ukrainën? Si do të zhvillohet situata, a jemi në prag të Luftës së Tretë Botërore, apo do të mbisundojë diplomacia?
Këtë që po ndodh e shoh me shqetësim të madh. Ky është konfrontimi më i madh ushtarak pas Luftës së Dytë Botërore dhe është posaçërisht i rrezikshëm, sepse interesat e fuqive nukleare janë shumë afër konfrontimit. Kurrë më parë, përveç se në periudhën e shkurtër të krizës kubaneze, nuk kemi qenë në situatë kaq të rrezikshme. Shpresoj që fuqitë e mëdha të mos kenë ndonjë dëshirë për vetëvrasje e të fillojnë të shkëmbejnë predha dhe ta shkatërrojnë civilizimin. Shpresoj që ky ekuilibër i frikës të mbajë ende dhe se askush të mos jetë aq i çmendur sa të fillojë t’i shtypë ato butona. Kjo do të thotë se do të duhet të kërkohet ndonjë zgjidhje paqësore, ndonjë dalje nga kjo krizë. Shumë do varet nga ajo se si do të zhvillohen gjërat në terren, a do t’ia arrijë Rusia qëllimit të saj që ta okupojë Ukrainën, ose siç e shohim këtyre ditëve rrezistenca e ukrainasve, së bashku me mbështetjen me armë nga ana e Perëndimit, do të sjellë deri të ndonjë pozicion pat ose ndalim të invazionit rus. Nga situata në terren do të varen edhe negociatat.
Çfarë dëshiron Rusia, në krye me Putinin, të arrijë si qëllim përfundimtar?
Rusia kundërshton zgjerimin e NATO-s deri tek kufijtë e saj. Ajo është një fuqi e madhe e cila në fund të viteve tetëdhjeta, kur ra muri i Berlinit, u tërhoq nga e gjithë Evropa Lindore, gjegjësisht nga të gjithë shtetet që ishin anëtare të Paktit të Varshavës. Rusia atëkohë vendosi të lirohet nga ato koloni që i kishte marrë gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur fuqitë ruse e shtynë Hitlerin dhe marshuan deri në Berlin. Shpresa ishte se Rusia do të fillojë të zhvillohet si pjesë e botës, e madje eventualisht edhe si demokraci. Atëkohë u hapën debate se çka do të bëhet me Evropën Lindore, ku do të shkojnë ato shtete, a do të mbesin jashtë bashkimeve apo do t’i bashkangjiten NATO-s. Atëherë kishte një debat të madh për të ardhmen e Evropës Lindore. Kishte persona, të ashtuquajtur realistë amerikanë, të cilët thonin se është më mirë që fuqia amerikane të tërhiqet pas në Amerikë, pasi nuk kishte arsye që të ekzistojë NATO-ja, sepse arsyeja për ekzistimin e NATO-s ishte Pakti i Varshavës. E tani na paraqiten ato me tezat e tyre se nëse do ishte bërë kjo në atë kohë, nuk do të ndodhte kjo që ndodh tani. Mirëpo, fakt është se vendet e Evropës Lindore kërkuan garancion, ishin insistues që të bëhen anëtare të NATO-s. Në fund logjika e fuqisë mbisundoi edhe në Amerikë, e kështu u afrua NATO-ja deri te kufijtë e Rusisë. Rusia, përderisa ishte e dobët ekonomikisht dhe politikisht, nuk kishte mënyrë se si t’i rezistonte kësaj. Mirëpo, që atëkohë Kisinxheri paralajmëroi se kur Rusia të ngrihet në këmbët e veta do të fillojë ta përhapë fuqinë e saj jashtë kufijve. Deri diku kjo edhe ndodhi, Rusia nën Putinin u ngrit, filloi të përparojë si shtet, e rinovoi ushtrinë e saj. Edhe kundërshtarët e tij ia pranojnë se në dhjetë vitet e para të sundimit të tij ka bërë gjëra të vlefshme për shtetin, e ka sjellë në rend, por në mënyrën ruse, si një ish anëtar i KGB-së dhe i rrethuar nga njerëz të tillë. Pas atyre dhjetë viteve Putini u bë diktator dhe tani vendimin për luftë ose paqe e sjell pikërisht ai.
Jemi dëshmitarë të përhapjes së shumë dezinformatave lidhur me situatën aktuale në Ukrainë. Si përputhen ato në gjithë kontekstin?
Secila palë përpiqet ta arsyetojë pozicionin e saj, duke i bllokuar informacionet e palës tjetër. Ajo që e mësova në këtë epokë moderne të internetit është se informacionet që mbërrijnë tek ne çdo ditë janë edhe për mirë edhe për keq. Duhen qytetarë të informuar, njerëz të arsimuar, që i dijnë të paktën elementet kryesore të politikës ndërkombëtare, që të mund të bëjnë dallimin nëse informacionet janë të vërteta apo të rrejshme. Por, kjo është një punë e rëndë. Dezinformatat duhet të luftohen me informacione të mira, të bazuara që i sqarojnë arsyet e konfliktit dhe ato elemente të konfliktit që janë të papranueshme. Në Maqedoni po shoh një sentiment prorus, një sentiment antiamerikan që është produkt i disa situatave të vendit tonë. Ato formojnë një pasqyrë për ngjarjet në kokën e njerëzve. Kur lexojnë ndonjë informacion, njerëzit bëjnë një selektim të tyrin, e marrin atë që u konvenon, si state of mind (gjendje e mendjes) dhe atë e pranojnë, e atë që nuk u pëlqen e lënë anësh dhe nuk e marrin në konsideratë. Ato gjëra tejkalohen me iluminim, me arsimim. Edhe politikanët tanë duhet të jenë të atillë që të mundet që edhe qytetarët të dallojnë se çka është e mirë, çka e keqe, çka e vërtetë e çka gënjeshtër në skenën ndërkombëtare.
A janë sulmet dhe kërcënimet hibride lloje të reja të luftës në shoqërinë moderne?
Absolutisht që po. Në kohën kur unë jam rritur dhe kam jetuar, kohën e Luftës së ftohtë, detyra kryesore e kundërshtarëve ishte që t’i eliminojnë informacionet që vinin nga ana tjetër. Me rënien e Murit të Berlinit, ra edhe muri i informacioneve me internetin. Tani kjo përsëri mund të përdoret si armë, si diçka që nga njëra anë i ndihmon njerëzit që të informohen, por edhe si armë për nxitje të armiqësive.
Një pjesë e hulumtimeve të mendimit publik tregojnë se 45 përqind e maqedonasve do të mbështetnin një Bashkim Euro-Aziatik të udhëhequr nga Rusia? Rezultat i kujt janë këto qëndrime të qytetarëve të Maqedonisë?
Kjo është vështirë të sqarohet. Ne në thelb kemi një traditë politike të përbashkët me Rusinë, e kjo është tradita autokratike. Nëse shikoni në retrospektivë, as Rusia, e as Ne, nuk kemi pasur një ditë demokraci në të kaluarën tonë politike. Kjo na bën njerëz që fascinohen nga dora e hekurt. Ajo përqindje e qytetarëve e përjetojnë demokracinë si një fatkeqësi, kur shohin se si sillen partitë politike, kur shohin se sa korrupsion ka, kur i shohin të gjitha gjërat e pakëndshme në shoqëri. Ato për këtë e akuzojnë demokracinë dhe mendojnë se një dorë e hekurt, siç është dora e Putinit, do të mund të vendosë rregull edhe te ne. Nuk janë aspak të vetëdijshëm për rreziqet e një dore të tillë të hekurt, rreziqet për lirinë e njerëzve, por kjo është ajo që i imponon. Mendoj se problemi kryesor është në shikimin e gabuar të burimit të problemeve tona dhe besimit se një sistem autokrat është më efikas, më i drejtë, diçka që është plotësisht e gabuar. Një pjesë e pakënaqësisë vjen nga sjellja e perëndimit ndaj nesh dhe kjo është përsëri një keqkuptim i madh. Mund t’ju them, si ministër i parë i punëve të jashtme, se Maqedonia me mbështetje të fuqishme nga SHBA-të dhe BE-ja e realizoi pavarësinë e saj në një mënyrë të qetë dhe bëri një çudi në atë kaos të luftërave ballkanike në Jugosllavi. Kjo sikur nuk kuptohet aq mirë, ndërsa mbamendja është tek ndryshimet e sistemit politik, Marrëveshja kornizë e Ohrit me të cilën duhej që brenda në Maqedoni të ndryshojë rregullimi kushtetues që të mund të realizohet një ekuilibër ndëretnik që do të mundësonte paqe në vend. Siç është edhe fakti që ne si një shtet i ri i Ballkanit duhej të përshtatemi ndaj pozicioneve tashmë të ndërmarra të fqinjëve. Ky presion që të përshtatemi, të mbijetojmë si shtet, gjithashtu konsiderohet se është produkt i presionit nga ana e SHBA-ve dhe e nxit atë ndikimin antiperëndimor, antiamerikan. Në fund është edhe problemi me fillimin e negociatave me BE-në, i cili shkakton pakënaqësi, sepse ne edhe më tej nuk mund ta kuptojmë se kjo është mënyra në të cilën funksionon unioni, gjegjësisht para së gjithash i mbron interesat e anëtarëve të tij. Kështu, secili anëtar ka të drejtën e vetos dhe pa pëlqimin e të gjithëve, zgjerimi është i pamundur.
Si do të jenë marrëdhëniet ruso-maqedonase në periudhën në vijim? A do të ketë pasoja Maqedonia për shkak të mbështetjes që ia jep Ukrainës, por edhe për shkak të asaj që pak kohë më parë u bë anëtare e NATO-s?
Si vend anëtar i aleancës së NATO-s ne jemi me aleatët. Një vend i vogël si Maqedonia e ka të domosdoshme të demonstrojë lojalitet ndaj aleancës së saj dhe kjo sigurisht që do të ketë çmimin e vet në marrëdhëniet me Rusinë. Shikuar në mënyrë abstrakte, më mirë është të kemi marrëdhënie të mira me Rusinë, me Kinën dhe me të gjithë botën, por në këtë moment kur situata është kështu e ashpërsuar ne jemi në aleancë më të gjitha vendet e tjera anëtare të NATOs dhe e ndjekim atë politikë të përbashkët.
Çfarë pasojash mendoni se do të ketë kjo situatë mbi vendet e Ballkanit Perëndimor?
Ky invazion i shkaktoi jo vetëm Ballkanit por edhe Evropës diçka që me siguri Putini nuk e ka llogaritur mirë. Në vend të përçarjes, shkaktoi unitet. Vendet evropiane shumë shpejt, në katër ditë ndërtuan një sistem sanksionesh, shpejt u dakorduan me SHBA-të, gjë që nuk ka ndodhur më parë, u mobilizuan. Mendoj se e gjithë kjo mund të reflektohet edhe këtu, sepse forcohet kohezioni ndaj aleancës. E tani, parashtrohet pyetja se çfarë ndikimi do të ketë kjo mbi problemin tonë me një anëtare tjetër të NATO-s, Bullgarinë. Do kisha pritur që në problem të këtillë politikat e dy vendeve të bëhen më fleksibile në drejtim të zgjidhjes. Kjo do të reflektohet mbi të gjitha vendet e vogla dhe kjo nuk është shumë në favor të Rusisë. Kosova së fundmi kërkonte pranim të shpejtë në NATO, nga Bosnja dëgjohen kërkesa të tilla të njëjta edhe nga etniteti musliman edhe nga ai kroat. Serbia është vendosur para zgjedhjes së kësaj apo asaj ane dhe edhe ajo tashmë sikur po lëshon pe në raport me politikën e saj të qëndrimit në dy karrike, atë ruse dhe atë evropiane. Tashmë presioni është i madh, ato e dijnë se si shtet e ardhmja e tyre është në Evropën e integruar, ndërsa Rusia është gjithsesi larg.
Si i vlerësoni marrëdhëniet ruso-kineze?
Është shumë me rëndësi, sidomos në këto ditë, se cila do të jetë pozita e Kinës. Kina nuk votoi për rezolutën e Këshillit të sigurimit të KB-së kundër sulmit të Moskës mbi Ukrainën. Abstenoi, ndërsa mund të votonte edhe kundër. E luan atë lojë, nuk do të kishte dashur të lëndohet me ndonjë lloj sanksionesh nga perëndimi, tregëtia dhe lidhjet e tyre me botën perëndimore janë shumë të mëdha dhe do të pësonte dëme të mëdha. Edhe në atë kuptim Kina mund të shkojë vetëm deri diku me mbështetjen ndaj Rusisë. Tani lufta është që Kina të rënditet ne anën e perëndimit, kundër invazionit mbi Ukrainën, dhe vlerësimi është se nëse Kina e bën këtë gjë shprehimisht, ekonomia e Rusisë thjesht do të kapitullojë dhe me atë edhe fuqia për ta vazhduar këtë luftë më tej. Kina ka një temë të ngjashme me Tajvanin, i cili mund të bëhet Ukraina e ardhshme nëse Kinezët marrin guxim nga epilogu dhe e ballafaqojnë Perëndimin me dy situata, në ndeshje me dy fuqi nukleare. Mirëpo, Kina dhe Rusia nuk mund të bëhen ashtu aleatësh siç janë forcat perëndimore mes veti, të cilat janë të bashkuara rreth vlerave të përbashkëta, e mbrojnë demokracinë, e mbrojnë sistemin e lirive dhe të drejtat e njeriut. Ky është një element shumë i fortë koheziv. Elemente të tilla nuk ka në marrëdhëniet midis Kinës dhe Rusisë, por ka një kalkulim të ftohtë.
Cila është frika e vërtetë e Putinit, e cila e Perëndimit?
Ajo çka e pyetja veten duke e dëgjuar fjalimin e Putinit para invazionit, dhe që më bëri të mendoj, është gjendja e tij shpirtërore. Në thelb ai fliste për një nacionalizëm rus, siç flisnin liderët e republikave jugosllave, siç fliste Millosheviqi për Kosovën si djep i kombit serb në kushte kur 90 përqind e banorëve të Kosovës janë shqiptarë. Kështu fliste edhe Putini për Ukrainën si djep i kombit Rus, për Kievin si kryeqendrën e parë të mbretërisë ruse, që është shqetësuese. Marrëdhëniet moderne ndërkombëtare duhet të bazohen mbi gjendjet reale. Nëse Ukraina ka qenë pjesë e mbretërisë ruse, sot është afirmuar si një komb dhe e kërkon vendin e vet nën diell, nuk ka këtu se çka të intervenojë një shtet më i fuqishëm. Dhe prej atëherë mu krijua një paralele me marrëdhëniet midis Bullgarisë dhe Maqedonisë. Nëse Ne dikur në Perandorinë Osmane kemi pasur një histori të përbashkët, sot nuk e kemi atë situatë.
Nga ajo gjendje mendore ka rrjedhur edhe vendimi që trupat ruse të hyjnë në Ukrainë. Mirëpo, me sa duket nuk kanë pritur një rezistencë të këtillë, kalkulimet janë gabim, duhet të shihen edhe kalkulimet ushtarake. Është karakteristikë e autokracive ku vendimet i merr një person dhe bashkëpunëtorët gënjejnë që t’ia bëjnë qejfin autokratit, gënjejnë se në ushtri çdo gjë është e përsosur, se armiku do të dorëzohet shpejt dhe gjëra të tilla të ngjashme. Nuk ka debat, nuk ka përplasje të mendimeve, nuk ka analiza, por veprime që të të pëlqejë lideri, udhëheqësi. Frika e perëndimit është e qartë, se nëse dhunuesit nuk ia pret rrugën menjëherë, ai do të marrë hov, do të vazhdojë të okupojë edhe territore të tjera. Atëherë shembet i gjithë rendi dhe sistemi ndërkombëtar në Kombet e Bashkuara ku është e ndaluar që një shtet ta cenojë sovranitetin e një shteti tjetër. Mirëpo, kjo është sipas të drejtës. Në politikë ka situata kur fuqitë e mëdha, nëse vlerësojnë se e drejta dhe drejtësia është në kundërshtim me interesat e tyre strategjike dhe të sigurisë, atëherë përdorin edhe topa dhe raketa kundër të drejtës dhe drejtësisë.