Vdekja është shndërruar në statistikë, një raport, një monedhë tjetër me të cilën tregtojnë pushteti politik por edhe ekonomik (bankar dhe sektori privat i farmaceutikës): për të parët vdekja është e keqe për imazhin, për të dytët një shans për fitime (astronomike).
“Të jetosh nuk është asgjë e re, por gjithashtu edhe të vdesësh” – këto janë fjalët e fundit të poetit të famshëm rus Sergei Eesenin. Sidoqoftë, nëse vëzhgojmë krizën e maskaradës karantinë që është shfaqur në publikun në mbarë botën (e cila, si çdo gjë tjetër që lind nga “bota e bardhë”, te ne vërshoi pa kritika dhe sipas parimit të inercisë), në mënyrë të pashmangshme krijohet përshtypja se vdekja është diçka e re, dhe emri i saj (ose mbiemri) është COVID-19.
Virusi i ri enigmatik papritmas u bë “top celebrity”, lajmet e fundit; njoftimet për numrin e vdekjeve dhe rasteve të reja të infektuara të kujtojnë raportet e fushës së betejës, dhe funksioni demagogjik (edukues, disiplinues dhe qortues) i mediave përqendrohet në masat (jo) popullore të karantinës dhe mbajtjen e maskave. Duke vepruar kështu, siç është rasti me çdo demagogji, kritikët e saj dhe “të pabindur” jo vetëm që u stigmatizuan në mënyrë psiko-sociale përmes presionit dhe fushatës së opinionit publik, por gjithashtu u gjendën nën presionin legjislativ (përmes ligjit të mbajtjes së maskave në të hapur). Duke vepruar kështu, konceptiqendror real me të cilin shërbehen ithtarët e absolutizmit të maskave (mbajtja e maskave kudo) dhe karantinës/izolimit është “solidariteti”.
Shtrohen pyetjet vijuese të ndërlidhura: çfarë është solidariteti në përgjithësi, cilat janë parakushtet dhe motivet që të (mos) jemi solidar, përkatësisht pse (nuk) jemi solidar?
Vdekja dhe njeriu
Para se të kalojmë në pyetjet e mësipërme, është e nevojshme të thuhet diçka më shumë për përjetimin e vdekjes. Vdekja është në të njëjtën kohë një nga përvojat më traumatike, por edhe më të fuqishme, më të lëvizshme njerëzore. Është përvojë ekzistenciale intime dhe e mundimshme që përcakton jetën në një mënyrë jashtëzakonisht të polarizuar: nga njëra anë, na bën të vetëdijshëm për veçantinë e saj, çmueshmërinë edhe për njerëzimin tonë personal sublim (sepse me vdekjen njeriu është më autentik dhe sublim se sa “perënditë”/”perëndia” që janë idealisht të përjetshëm, por si të tillë në të njëjtën kohë të paaftë për të përjetuar çastin e pa përsëritshëm unik dhe pasionin, karakteristikë vetëm e njerëzve kalimtarë). Nga ana tjetër, vdekja, me pashmangshmërinë e saj të pamëshirshme, por edhe brutalitetin me të cilin di të kaplojë jetën, e bën individin të ndjehet/konsiderojë jetën si të pakuptimtë dhe të pavlefshme, dhe të gjithë ekzistencën me të cilën ai është i rrethuar si absurde, konfuze dhe armiqësore (ekzistencializëm, nihilizëm).
Për më tepër, siç e vuri në dukje edhe Sigmund Frojd, përvoja e vdekjes është e ndryshme nga kuptimi i zakonshëm i përvojës, e cila është gjithmonë përvojë personale, në kuptimin se gjithçka që përjetojmë, e përjetojmë në lëkurën tonë. Vdekjen, megjithatë, nuk mund ta përjetojmë mbi veten, sepse kjo do të thotë fund i përvojës: ajo gjithmonë është e dikujt tjetër vdekje e huaj.
Ajo që, megjithatë, është më e rëndësishme në kontekstin tonë, është intimiteti i përvojës së vdekjes, i cili çon ose në komunikim pozitiv me tjetrin, bazuar në bashke ndjenjën ose në ndarje negative prej saj, duke arritur kulmin në pandjeshmëri.
Vdekja, publiku dhe politika
Shumica nga e lartpërmendura mund të duket shumë evidente, sepse është reflektim me të cilin gjithë ne disponojmë në bazë të njerëzimit tonë. Megjithatë, është e nevojshme si përkujtim në një kohë kur vdekja nga personale gjithnjë e më tepër po bëhet fenomen publik – politik. Vdekja është shndërruar në statistikë, raport, edhe një monedhë tjetër me të cilën tregtojnë pushteti politik por edhe fuqia ekonomike (sektori bankar dhe sektori privat i farmaceutikës): për të parët vdekja është e keqe për imazhin, për të dytët një shans për përfitime (astronomike).
Ndërkaq, ata që vdesin (dhe nuk janë pjesë e institucioneve politiko-ekonomike) ose janë të detyruar të pranojnë rolin e tyre të pjesëmarrësve dhe vëzhguesve ngurrues, të tele-dirigjuar në shou (jo) reale mbi të cilën ata nuk kanë pothuajse asnjë kontroll, ose janë shkëputur negativisht/apatikisht nga një ngjarje që mbingarkon aftësinë e tyre për reagim dhe mirëkuptim. Të parët përfshirë në mënyrë centripetale përfshihen në stigmatizimin mediatik të orkestruar të skeptikëve dhe të pabindurve, këta të fundit ose mohojnë realitetin e ri, realitet absurd i pa favorshëm (“nuk ka virus”) ose ndërmarrin rol hibrid të vëzhguesve negatorë (“virusi është komplot për realizimin e të dyja qëllimeve”).
Solidaritet?
Këtu vijmë tek pyetja: sa kanë kuptim thirrjet për solidaritet në një realitet shoqëror në të cilin realiteti i vdekjes dhe dimensioni i saj personal-njerëzor reduktohen në mbrojtjen e imazhit të politikanëve dhe legjitimitetin e sistemit politiko-ekonomik? Sa kanë kuptim thirrjet për solidaritet në një sistem politik-ekonomik që është gjithçka, përveç jo solidar?
Fjala “solidaritet” vjen nga latinishtja solidus që do të thotë “e tërë, e plotë”, përkatësisht in solido – “në tërësi”. Kështu, solidariteti – ndryshe nga keqardhja, është kategori politiko-shoqërore, dhe jo personale. Ekzistenca dhe logjika e tij varen nga ajo sa mirë funksionon sistemi politiko-shoqëror në tërësi. Funksionimi si tërësi, nga ana tjetër, nënkupton ngarkesë proporcionale e pjesëve, në përputhje me kushtetutën, qëndrueshmërinë e tyre kornizë të tërësisë. Nëse ngarkesa është jo proporcionale në një presion të caktuar, pjesët natyrshëm do ta refuzojnë të tërën me anë të një shpërthimi ose implozioni; keto rregulla janë univerzale – vlejnë për të gjitha sistemet bazuar në relacionin e tërësisë së pjesëve, pavarësisht nëse ato janë arkitektonike, organike, sociale, etj.
Mirëpo, në “demokracinë” neoliberale, barra e solidaritetit në vend se të vendoset në një monolit të fortë financiar-korporatash, është drejtuar drejt pjesës më të prekshme shoqërore të piramidës sociale: njeriut të thjeshtë. Ndikimi i punëve me pagë të ulët dhe të pasigurt nga karantina dhe izolimi, në vend se ndonjë paarsyeshmëri dhe “injorancë e turmës”, janë arsyeja kryesore që nxiti rezistencë ndaj këtyre “masave të solidaritetit” në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Mirëpo te ne, mesazhet “unë mbaj maskë”, “kujdesem për veten dhe të tjerët”, etj. duken si një farsë hipokrite, qesharake dhe propagandë Oruelliane kur transmetohen nga gjigandët e korporatave mediatike si T-Mobile dhe “A1-On”, të cilët së pari ju sulmojnë paqen e paktë të izoluar në shtëpi, duke ju paralajmëruar në të gjitha mënyrat e mundshme (telefon, televizion) për një vonesë të parëndësishme të pagimit të faturës me kërcënimin e kamatave drakoniane! Sulmi ndaj “të rinjve”, si transmetues të virusit për shkak të papërgjegjshmërisë së tyre (!?) ndaj të moshuarve (të cilës fatkeqësisht i bashkohen disa ekspertë mjekësorë) është në vetvete një akt i pamatur, i keqkuptuar dhe antisocial ndaj një brezi të tërë: nëse autoriteteve vërtet do t’u vinte keq dhe (besnikëve ndaj tyre!) ekspertëve dhe mediave për popullatën e moshuar, të parët nuk do ta linin atë pa vaksina për gripin atëherë kur i duhen më së shumti, dhe të dytët të heshtin zëshëm për këtë ose të derdhin lot krokodili, duke fshehur paaftësinë dhe neglizhencën e autoriteteve me përrallën “rini e çmendur”!
Perspektivë e zhvendosur!
Me histerinë publike që rrethon masat e koronës dhe (mos) respektimin e tyre, të paktën dy gjëra të rëndësishme janë harruar: së pari, edhe pse vdekja është (akoma!) trans-sociale (“Totentanz! ”) – të vdesësh, nuk është. Kjo është pjesë e jetës dhe është e shënuar nga ana shoqërore dhe ekonomike; cilësia e saj varet nga klasa socio-ekonomike të cilës i përkasin të vdekurit. Së dyti, njerëzit vdesin nga gjëra të tjera (shpesh gjëra më të tmerrshme), jo vetëm nga COVID-19. Të ngarkohet, në mënyrë eksplicite ose implicite, fajin për vdekjen e qytetarëve më të rrezikuar shoqëror, të zakonshëm (“populli ditëzi në punë!” – Racin) dhe të rinjve, ndërsa amniston/nivelizon fajin e industrisë, zgjerimi i pakontrollueshëm i ndërtimeve (ndotja, ekocidi) dhe kapitali (shfrytëzimi ekonomik dhe mjerimi) nuk është ndërgjegjshmëri, por një farsë e neveritshme hipokrite. Këta dy faktorë tregojnë në çështjen që është thelbësore për të kuptuar psikologjinë e solidaritetit: qoftë socio-ekonomike individi (nën)mesatar mund të jetojë me dinjitet – dhe të vdesë?
Adam Smith, themeluesi i idesë së tregut të lirë i cili konsiderohet baza e ekonomisë së “lirë”, kapitaliste, nuk kishte asnjë dilemë kur vuri themelin psikologjik të ekonomisë si një fenomen i drejtuar nga forcat themelore të interesit personal; e njëjta gjë vlen edhe për shoqërinë në përgjithësi. A është njeriu i zakonshëm, i përballur ekskluzivisht me motivim negativ-represiv (presioni i opinionit publik, stigma e fajit, sanksionet ligjore) është në interesin e tij për të treguar solidaritet me një sistem politik-ekonomik që e shfrytëzon dhe margjinalizon atë në rrethana normale dhe abnormale (kriza financiare nga 2008, kriza aktuale e të covid-it)?
A i ofron “tërësia” individit motive reale pozitive për solidaritet, të përshtatshme me nevojat dhe vendin e tij në shoqëri? Nëse jo, atëherë “ndërgjegjja publike” nuk ka absolutisht asnjë të drejtë morale për ta akuzuar dhe gjykuar atë për veprimet e tij!
Burimi: Respublica