Lulet e kristalta
(E mërkurë, dhjetor `79)
Jashtë bie borë e butë.
Bie dendur, shtëllungë-shtëllungë.
I rëndon gemat e blirit të vjetër përballë. Çdo gjë ngjan me hijet e kujtimit e gishtat e tharë, të thyer. Ikin përgjatë qelqit të dritares, të mbuluar me sipërfaqen të pëlhurës së ndjeshme e të lëmuar të avullit, të spërkatur pak me qiellin nga përvidhet e bie në ornamentet me tis të ndritshëm në të hirtë të hotel Bozhuri. Vërej, në mbulesën prej avulli, në atë mëshikëz me tis të bruztë, në atë vinjetë të shqyer mëshikëzës së tejdukshme nga bulat e ujit të krijuar aty për aty, zgjohen inserte të vetmuara të kujtimit të ikur. Hapen e mbyllen e kryqëzohen rrugë të nisura e kurrë të përfunduara, të ikura nga çasti i ndonjë ndjenje dhe të ngelura pezull, ndërmjet dy stacionesh, mes të cilave udhëton gjithnjë e të dhemb ashpër bashkë me kollën e shkaktuar papritur. Vërej, rrugët e bulave të ujit janë kaq të ngjashme me vetëtimën, me penjëzat e dala nga përralla, me vijat e vizat në shuplakën e dorës së djathtë, apo të dorës së majtë, të lidhura me tiktaket e zemrës, me unazat e padukshme e lëkurën e djersitur. Bulat ikin zigzag,rrjedhin gjithmonë nga krahu i majtë i poshtëm i kornizës, të lakohen e të pikin poshtë, të shuhen aty me krahët e fluturës së mbetur në hijen e vet. Vërej, vjen prapë flutura e shuar e derdh dritë të pafund mbi sipërfaqen e hijes së pemës të rënë nga trotuari në qelqin e lagur. Vjen prapë e njëjta flutur, vetëm mbasi do të ketë krijuar hapësirë të pakufishme, të ndritur, që aty të hapet qielli, i cili tashmë zë të bjerë bashkë me fluturat e bardha nëpër degëzat cullake të drurit – hije në qelqin e dritares, e pak dhe jashtë, të ik larg rrugës, të ik e të ik e të ik, të kthejë prapa në kohë fushës së gjelbër, e pastaj në maja kodrash, lart, e mes brigjesh të mbuluara nga tis i mjegullës së dendur, të sillet e të sillet e të krijojë hapësirë në një lule.
-Hapësirë me një lule…
-Urdhëro?
-Oh, s`iu dëgjova, – psherëtiva më shumë për vete, –çfarë thash, do të më falni…
-Çfarë do të pish, zotëri, – më përmendi prapë zëri i kamerierit. Priti pak e iku pa përgjigje. Iku me kujdes pa e prishur heshtjen
Shikova anash, para, prapa. Nuk vëreja njeri para vetes, e zëri më zgjoi nga vetja me kumbim. E shikova prapë qelqin e dritares. I shikova rrugët nga i hapte bula e ujit e prapë mendja më iku në brigje, në lulet, të cilat tashmë i ka venitur vjeshta. Megjithatë, ka lule atje. Ndoshta?
-Ndoshta!?
-Jo, nuk ka lule tashmë atje. Nuk ka e unë në këtë pjesë timen të vetmisë, të kthimit në vetvete vras mendjen për lulet, vetëm për to dhe mrekullinë që e derdhin rreth vetes. Kthehem vetes e mendoj për veten, për vjollcat,për ditët e ikura, për ditët e javët e muajt e shkëputura nga peri i kohës, për skicat e avullit të shtresuar në xhamin e dritares, për çastet e këputura nga tërësia të ngjashme me bulat nga rrëshqasin mes avullit të qelqit e ikin duke hapur rrugë për të rënë në fund të kornizës, për humbur aty e për të mos u kthyer kurrë më.
-Natyrisht për të mos u kthyer, sepse bulat nuk janë lule, nuk janë vjollca!
-Natyrisht gjërat e ikura nuk kthehen. Koha nuk kthehet kurrë më, kot i kujton siluetat…
Diçka papritur më hyn në rrjedhën e meditimit, e shkëput tërësinë, kujtimin. Diçka e ngjashme me thellësitë e shpirtit, diçka e shkëput ritmin, e mbështjell fijen e lëmshit dhe unë papritur lidhem me ditët e para të pranverës. A mund kjo ndërhyrje të jetë e lexueshme? Marr ta shqiptoj në heshtje, shkronjë për shkronjë e humb në frymëmarrjet e ikura larg në kohë, në frymëmarrjet e vonuara ka dy stinë, që të lidhen tash, të kujtohen. E kujtimi është pjesë e pandashme e frymës së njeriut. Ti në këtë mënyrë e flet veten, atë pjesën e thellë të anës intime, e cila të dallon nga gjithsecili!Të dallon për nga ndjesitë, për nga meditimi për të bukurën, të cilën e mbledh, e krijon dhe e shpërndan rreth vetes. Në tërë këtë ka diçka shpirtërore, diçka të bukur dhe të dhembshme… Aty është një pjesë e syve të Ismetit, një pjesë e syve të fjetur, të cilët zgjohen,herë jashtë kohës e herë tjetër ndrisin e derdhin pranverë në kohën e tyre!
-Ti Ismet tashmë nuk zbret në qytet. Dimër është dhe lule të shesësh nuk ka. Natyra dhe sytë tu të fjetur tash krijojnë të paarritshmen, krijojnë afërsinë e largësisë, krijojnë atmosferë të largët… të ngjashme me siluetën e ndezur, me lëvizjet e vetëtimës në lëvizjet nga tavolina në tavolinë, të ngjashme me mallin për ndonjë metelik. Të blesh bukë e ndonjë gjë të së përditshmes për familjen.Sepse, ti Ismet, me kaq sa fiton e ndihmon familjen të ecë në jetë, në udhët e mbara të dritës së zbritur nga koka dhe zemra, ndërsa tashmë natyra i mbyll shtigjet për pak kohë e na e krijon të vetmen vetëtimë të ëndërrojmë…
-Të solla kafenë në këtë mëngjes, – më përmendi kamerieri dhe e la kafenë para meje e prapë, pa e prishur heshtjen e tërësishme, iku. Shikova rreth. Po… mëngjes është, e shikimi më ikën nëpërmjet lulesh të fjetura nëpër perdet e bardha, të mbledhura në tufa në të majtë të dritares së madhe. I mbyll sytë, prapë i hap e prapë i mbyll. Përsëri kujtimi e çel perden e vet, ik larg mjegullës e del në kthjelltësi, të kthehet prapë në tavolinë, bri dritaresh të mëdha, e – unë, papritur gjendem krah për krah, sy më sy, pikërisht si është me sy të ndezur e flokë të ngatërruar Ismeti, djaloshi që një pjesë të shpirtit të vet e ka në natyrë, e gjen te lulet, të cilat i mbledh e i zbret në qytet t`i shesë. E zbret i pari pranverën me aromë luleje në qytet. Tashmë bën dimër dhe ai lulet vetëm mund t`i ëndërrojë. Qan për to ndonjë herë, veç pse i ka shpirt, pse i ka dhe bukë, pse i ka dritë, shkronja të shqipes, pse i ka fëmijëri të mbledhur në brigjet e bukura të Gërmisë, i ka dashuri, i ka ëndërr të udhëtimit për në shkollë me një biçikletë, të cilën do ta blejë që të fluturojë me të mbi të gjitha imagjinatat… do t`i emitojë ata fëmijët e filmit, të cilët në ëndrrën e tyre ia dalin të fluturojnë me biçikleta mbi krojet, lugjet e kodrat, fluturojnë mbi brigjet e bruzta të mjegullës të arrijnë te obelisku i krijuar në mendje. E ja, për çudi, ia dalin dhe fluturojnë, shndërrohen në diçka të pabesueshme, imagjinatave, të papërsëritshme. Veç megjithatë inserti i filmit e përshkon rruzullin tokësor, do të thotë është ngjallur njëmend dhe jeton mes dritës dhe pjesës së papushtuar të krijimit artistik.E çfarë është art nuk do të thotë të jetë dhe jetë, nuk zbatohet secilën herë gjatë ecjes perit, i cili e lidh dhe e mban në drejtpeshim tërë atë që ti mund ta ëndërrosh. Prapë mbyll sytë. Ikin çastet, përjetimet, takimet e ndarjet, shkrimet për jetën e vdekjen, për rropatjet e secilit për atë gjë, të cilën nuk e ka gjakshkrimi,veç gjithnjë e ëndërron. I çel prapë sytë.
E përfundova kafenë në Bozhur e mora të ikja për në redaksi.
Faiku më priste aty, me automobilin e ajrosur mirë. Morëm udhë për Zveçan. Bën freskët. Është pjesa e dytë e dhjetorit. Fijat nga pak borë e butë. E qetë. Bie me hijeshi të përhershme. Me copëza të mëdha, shtëllunga-shtëllunga.
-Ikim për Stan Tërg, – pyeti Faiku pa më shikuar, pasi automobili tashmë shkruante udhën me shpejtësi mesatare.
Nuk fola. Mendjen e ikja te goja e zgafelles.
-E marrim lejen në Zveçan për në zgafelle, – ia bëra pasi u përvodh mes nesh heshtje e gjatë. Ai tundi kokën, siç e ka shprehi. Nuk e zgjati më.
Trokonte vetëm heshtja e rëndë e hapësirës së vetmisë dhe udhët e mendimit të degëzuara tisit të përhirtë.
I
Trokita në zyrën e objektit me dy kate, të tërën të mbuluar me degë të gjelbra të pishës. Ta merrja lejen për të hyrë në galeritë e Stan Tërgut. Dritaret e mëdha të zyrës e mbanin të ndritur ambientin, në të cilin me mirëkuptim na priti sekretarja e bukur, me sy të mëdhenj ngjyrë deti e me leshra të verdhë…
-Ti Vera ende je këtu dhe natyrisht me ty është dhe pafundësia e këngës, – i them me buzëqeshje.
-E the bukur këtë, – qeshi dhe ajo. Njiheshim kaherë. Me një rast qemë dhe në shtëpinë e Verës bashkë me gazetarin Hysen Matoshi për të pirë aty nga një kafe. Ndeja zgjati pak më shumë. E shikuam dhe albumin me fotografi te familjes së Verës.
-Nuk e them kot. Aty ku j ti është dhe gjithësia e këngës. Vetvetiu.
-Asgjë nuk ka ndryshuar dot!
-As nuk ndryshon, apo jo?!- Ajo prapë qeshi lehtë dhe kthehet të shikoj përtej dritares.Shikon përtej xhamit të dritares e i derdhet nëpër fytyrë një flatër drite, një tufë rrezesh me nuanca të ndezura të argjendtës e të artës, e cila i shkrihet nëpër flokët natyrale ngjyrë kalliri. Ka fytyrës dhe diçka të kuqërremtë ndonjë herë e herë tjetër diçka të verdhemë, e cila ia prek faqet me lehtësi.
Takimet me të janë të shpeshta e të ngrohta.
Asnjëherë nuk na kthen pa na gjetur zgjidhje, sado që ndonjë herë puna nuk e do të zbresim në thellësitë e minierës.
Ja tashmë me të njëjtën kërkesë prapë te Vera. Në të njëjtin takim, miqësor, për të marrë leje të zbresim në Galeri të nëntokës, të prekim fije të zjarrta të bisedës me minatorët. Tërë kjo t`i prekësh me ndjesi prapë e gjithmonë fletët e lules së kristaltë, me fjalët e tingujt epikë të muzikës së Verës për Trimat e Carralevës, apo për rrjedhat e ujit, lëvizet e pemës e të barit nga këndimi lirik Lulëzoi fusha, lulëzoi mali… E të zbresësh në nëntokë me mrekullinë e ditës së re, për një çast e gjithmonë ta përjetosh magjinë e këngës me shpërthim të brendshëm, të zjarrtë, që gatuhet në shpirt e të rrjedh jashtë me jehonë, të përshkojë hapësira të reja ndërmjet lotit e gazimit, të krijojë gjuhë të veçantë, të kuptueshme për secilin, gjithnjë.
Dola nga takimi me Vera Oruçaj.
-E takove prapë atë, – tha vozitësi me shpoti.
-Asgjë nuk ka ndryshuar dot!
-E tash?
-Zbresim në Stan Tërg. Vishemi. Për pak çaste, pastaj shkojmë në mensën e minatorëve, hamë mëngjes e – me drita në ballë, zbresim me ashensor në thellësi…
-Bukur, – tha Faiku.
–Natyrisht…
-Për pak çaste do të përngjajmë dhe unë e ti në minatorë! – psherëtiu Faiku, ndërsa i shikonte fijet e ngatërruara të mjegullës së dendur, e cila mbështillej e çmbështillej mbi kodrinat e luginat e Shalës së Bajgorës, prej nga vinin xehetarë të dalluar për nxjerrjen e xehes.
-The gjë, – e shikova.
-Për pak çaste do të përngjajmë dhe unë e ti në minatorë!
-Për pak çaste…
-Pse për pak çaste? – më shikoi Faiku. Nuk ia dola t`i përgjigjesha dhe dola të bisedoja me xehetarin Bahtir Peci, i cili sapo më pa buzëqeshi dhe në vete i solli dhe kaq takime të hershme të përjetuara mes nesh në galeritë e “Trepçës”. Ai e hoqi kapelën me dritë në vete dhe eci disa hapa nga unë.
-Do të zbrisni brenda?
-Po!
-Pse s`e leni për nesër, – tha e ma vuri dorën në sup. –Do të të shpjegoj rreth makinës, të meremetuar me dashuri në thellësi, gjatë orarit të punës… Ai nisi të bubullojë gjatë rrëfimit të vet për përpjekjet e sakrificën e bërë në brendësi të zgafelles, të arritur gjatë nxjerrjes së xehes e të ndreqjes së makinës njëkohësisht, thellë-thellë, vetëm pak metra pa u niveluar thellësia me sipërfaqen e detit.
I rrahëm shuplakat me njëri tjetrin në ndarje, të takohemi nesër prapë, në orët e para të ditës e të shohim për çfarë makine më fliste dhe sa do ta lehtësonte ajo punën e tyre, kaq thellë në zemër të tokës.
Ikëm në shtëpi, të ktheheshim prapë me Faikun nesër, të futeshim në galeritë e Stan Tërgut, shumë më kureshtar se çdo herë tjetër.
Darkën e kapërceva sado që ndieja uri.
Do të shtrihem të fle, pa i mbyllur sytë. Mendja më ikte pandërprerë në shkëmbinjtë e xehes, në të cilët derdhej zëri me jehonë i Bahtir Pecit e më të njëjtën kohë më shfaqej makina e tyre. E rindrequr pas një prishjeje të rëndë.
-Duhet të fle, – ia bëja vetes. – Nesër më pret ditë e vështirë. I shtrirë e symbyllur,ëndërroja. Orët e gjumit, një e një, m`i vidhte një zog nga ikën e flatron përmbi minierë, më pastaj shtanget e prapë hapet një udhë e ik dhe lëviz një vijë e zjarrtë, të shfaqet brendësia e gjithësisë. Çahet bjeshka në mënyrë vertikale, të vijë prapë çdo gjë e prapë pamja që më shtrihet nën kapakët e lëshuar mbi sy të shndërrohen në shkëmb. Vërej zemra e silueta që e bartin dizgës së dritës veten, silueta nga zbresin në thellësi të tokës për ta shpuar e mihur atë, për të bërë përpjekje të ashpër ta mundin atë e t`ia këpusin nga gjymtyrët e ngrira copëzat e plumbit, të zinkut, të argjendit e të arit. Ata, në të përditshmen e tyre, ndërsa unë kotem gjysmë i fjetur në këto orë të vona në shtratin bri dritares në shtëpi, në lagjen e vjetër të Prishtinës,zbresin vertikalisht në zemër të tokës “Me fat!”. Ndërrimi para tyre tashmë e lë punën e del jashtë, të marrë frymë me sy në peizazhet e bukura të Shalës së Bajgorës, ndërsa ndërrim tjetër zbret në brendësi. Ritëm që përsëritet çdo ditë dhe jeta rrjedh me rëniet e ngritjet e veta, me hallet, me gëzimet e pikëllimet që i ka, me ritet e vallet e këngët qind vjeçe. Sonte unë i kujtoj ata. Sonte do të shkruaj për ta. Brof nga shtrati, pa shikuar asgjë tjetër rreth e ulem bri tavolinës. E marr lapsin dhe shkruaj në notes për bisedën e gjatë të tjerrë me Bahtir Pecin. Do të shkruaj për ta, për agimet e muzgjet e tyre, për zbritjet vertikale në thellësitë e ngrohta e të ftohta të nëntokës, për lumenjtë që rrjedhin atje thellë, për udhët, për korridoret me bërryla të plumbta, për llambat në ballë me helmeta, të cilat e ndrisin errësirën thellë, do të shkruaj për lulet e kristalta prej guri.
Nuk ka tjetër, sonte do të frymoj për ta.
Sonte do të shkruaj për ta, natyrisht. Të përpiqem në mënyrën më të bukur, ta radhis atë që ata e shkëpusin nga zemra e tokës, me djersë.
Qielli nga dritarja rrotullohet pikturës së vet të verdheme në të kaltër, me ndonjë cipëz bore e cila lëshohet ngadalë e bie qelqit të dritares.
Shkrimin për luanët e nëntokës do ta lë për nesër. Nuk është lehtë vetëm thjeshtë të vendosësh të shkruash. Kaq herë kjo nuk ecën.
E shikoj notesin pa asnjë shkronjë në të e kthehem në shtrat. I mbyll sytë të fle, pa humbur kohë, ngaqë nesër do të shkoj të Stan Tërg, të takohem me ta. Prapë i çel sytë e më rrjedh fillim e fund biseda e gjatë me Bahtri Pecin. Ngrihen prapë papritur. Notesin e kam në tryezë, veç pa shënime, ndërsa në sy e zemër i kam minatorët, siluetat e tyre, të cilët dhe jetën e kanë të lidhur me nëntokën. Ata, të cilët i njoh e nuk i njoh. Ata, të cilët dhe të kremtet e dasmat, vdekjet e varrosjet i kanë të lidhur me Stan Tërgun. Ata, të cilët dhe gëzimet e hidhërimet i mbështjellin me tisin e ditës që hapet e mbyllet mbi minierë. Ata, të cilët udhët e jetës i shkrijnë nëpër brigjet e plumbta, thellë në damarët e tokës.
Sonte megjithatë do të shkruaj për ta?
Nga t`ia nis?!
Orët ikin dhe sonte. Në zemër të tokës derdh djersë Bahtir Peci, ndërsa biseda me të rrjedh brenda meje, ashtu siç qe tjerrë pak çaste para zbritjes në galeri. Dritares ka rënë tis i errët. Ka rënë nata. Ik e thellë.
Në tryezë nën llapën e ndezur qëndron letra e bardhë e notesit. Cigarja digjet në taketuke. Dy cigare,tri, shtatë… Cilën pjesë të bisedës ta kap, ta shkruaj në letër. Nuk është aspak lehtë të shkruash për minatorët me diell në sy, për zbritjen e tyre në nëntokë, thellë ta krijojnë një diell të ri.
Shkruaj vetëm një fjali për fillim: “Zemra në zemër të nëntokës”.
-Jo. Nuk më pëlqen kjo. Do ta nis ndryshe shkrimin. I bie me një vijë shkrimit e filloj prapë.
– Sonte do të shkruaj për ta, sonte do të shkruaj për diellin e ri të nëntokës, për vadat e djersës që i derdhin ata në kacafytje me shkëmbin e xehes. Do të shkruaj për ta, për një makinë që është pjellë e trurit të tyre, për veprën njënjëshme të tyre, apo siç e thërriste gjatë bisedës Bahtiri, vepër tepër e veçantë!
-Po e veçantë është, – më tingëllon zëri i tij i thekshëm.
-Pse?
-Ka në atë vepër dhe art.
-Art?
-Një art i pikur nga mjeshtrit minatorë, i pikur nga djersa e tyre dhe gjaku i tyre…
-Veprën e tillë duhet dhe ta nënshkruanit, ta paraqisni të secilit që e krijuan?
-Po, ata i kanë dhe emrat e mbiemrat e tyre! Në atë vepër ata e kanë krijuar brendinë e tyre, i kanë vizatuar tatuazhet e tyre, e kanë shkruar ditarin e tyre…
-Thua, ditari i tyre është ai. Një ditar i pasur!?
-Vera e vjeshta i kanë palosur aty, gjatë rikrijimit të makinës, duke thithur ajrin e nëntokës, me sy në rrjedhat e ujit të brendësisë së tokës, duke i përjetuar lulet e kristalta të veçsa zbuluara, duke parë peizazhin e rëndë të krijuar nga shtresat e plumbit. Në të njëjtën kohë duke e endur kokës udhën e mëtejme të krijimit, duke e bartur në vete gjithmonë një rrufe drite, një rriskë dielli, i cili do të ndris më pastaj nëpër galeritë e Stan Tërgut, me gjëmë të thekshme, me ritëm të zgjuar do t`i përshkojë Lokomotiva e re me akumulator! Kjo makinë, e ri konstruktuar në thellësitë mijëra metrash, e rrumbullakuar ndërmjet sulmit e sulmit tjetër, pandërprerë, ndërmjet valësh të ashpra të për balljes me shkëmbin e xehes. Në këtë kacafytje, nëpër galeritë e minierës, lëvizin vetëm makinat ”Goodman”, të prodhuara në Amerikë, me akumulator prej 75-së amperësh, të blera në vitin `32. Dy makina ende lëvizin nëpër galeri për mrekulli. E treta papritur përjetoi ndalje, avari. Furnizimi me pjesë rezervë është shumë i vështirë…
-Vetëm i vështirë, – ia këpusim perin e fjalës Bahtirit.
Qeshet ai, më pastaj më shikon në sy e kollitet pak.
– Vështirë gjenden, por dhe janë tepër shtrenjtë… E të mos përplasemi me pjesë, të cilat patjetër duhet ndërruar, të mos i kërkojmë në Evropë e në Amerikë, vendosëm ta fusim në punë mjeshtërinë e artit që nuk na mungon…
-Ee?
-Lokomotivat me akumulator nuk prodhohen në seri. Fabrika në Amerikë i pranon vetëm porositë individuale. E çmimi i një lokomotive është tepër i shtrenjtë, -më shikoi ai, më pastaj u përpi, pak më vonë pështyu dhe me sy në hyrjen e zgafelles i pa këmbët e veta e psherëtiu qetë. – Vështirë të gjenden pjesë për këtë makinë, ndërsa dhe të gjendeshin ishin tepër të shtrenjta. Ja pse minatorët nisën t`i shkrinë orët e gjumit mbi skica, plane e përpjekje të gjenin zgjidhje. Ikën ditë me radhë, agimet e muzgjet i puthin minatorët përmbi tryezat e tyre. Koteshin ata përmbi vija e vijëza, përmbi numra, shifra, përmbi mbledhje të ndryshme e zbritje. Ndërkohë iu lindi ideja për rikonstruktim të prototipit të një lokomotive të re me akumulatorë për nevojat e shpimit të hapësirave të reja në nëntokë. Netët e gjata, të vështira e të ftohta do të palosen e me to dhe zjarri i brendshëm, i shpërthyer nga zemra, do të lulëzojë te secili punëtor i mirëmbajtjes e i riparimit të makinës, të lokomotivës me akumulatorë. Në këtë mënyrë, me tufat e ngazëllimit nisën të lëvizin dhe rrotat e makinës për shërbime të prodhimit e të transportit të xehes…
– Me forcat tuaja tashmë makina e re e konstruktuar rrëshqet nëpër binarët të galerive?… Këtë gjë do ta thuash.
– Pikërisht e them këtë gjë. Për t`i bërë realitet masat e stabilitetit, për ta prekur gjithmonë dashurinë për nëntokën dhe pasurinë që ia shkëpusim nga zemra, për jetë më me dinjitet…
-Eee?
– E ndërmjet punës e mjeshtërisë, lindi makina e re. Rrodhi lumi i ri, vetëtuan dritat e bardha, ikën netët një e një,me skicat e bëra në dorë,pa humbur asnjë çast të orarit të punës, ia dolëm, Me Fat!
Me Fat dhe me punë, me djersë… Ia dolëm me ndihmën e L.Jegdiq, udhëheqës i shërbimit. Ai përgatit dokumentacionin teknik, harmonizoi masat me madhësitë, konstruktoi sasinë e re, e cila qe më e fortë e më masive se skeleti i makinës “Goodmen”. Me minatorët e zgjedhur, bëri ndërrimin e disa pjesëve të prodhuara në punëtorinë e minierës, më pastaj konstruktuan shtretërit e boshteve, aparatet për frenim dhe bënë shtrirjen e rërës ndërmjet binarësh. Lokomotiva lëvizi, krejt e re, duke shfrytëzuar vetëm motorët e hershëm… Makina do të rrumbullakohet për katër javë, me djersën e dijen e V. Jovanoviq, Q. Suftiq, B. Peci, E. Istrefi dhe A. Jashari. E gjithë puna, nisi e rrodhi me dashuri të madhe, nën ritmet e zgjuara të pistoletave, nën dritat, të cilat ndrisin nga balli i secilit, nën kristalet të zbuluara papritur para syrit të secilit, krejt në peizazhe të ngrira. Pjesë-pjesë, ndërmjet sulmit të ashpër me shkëmbin e xehes dhe sulmit tjetër të përditshëm. Në kacafytje të përhershme, gjatë orarit të punës, të mos ngelin prapa as angazhimet e përditshme, në thellësitë e nëntokës, atje, ku vetëm për 15-të metra niveli i galerive të minierës barazohet me nivelin e detit, – nxjerr fjalë Bahtir Peci e me buzëqeshje e zgjat dorën të ndahemi, të ik e të bëhet gati për ndërrimin tjetër, të hyjë në zgafelle!
E ndërrova fletën e parë të shkruar të notesit dhe shënova aty, në faqen tjetër fjalët, me një ndjenjë të shpërthyer nga zemra, Me Fat! Të ftohtët më kishte hyrë në asht. E shpalova batanijen me të cilën qeshë mbështjellë gjatë kohë e ika të shtrihem në shtrat. I mbylla sytë e gjithnjë më shfaqej para sysh Bahtir Peci nga largohej nga unë. Ia shikoja vetëm shpinën ndërsa ikte për në zhveshtore, të zbriste në nëntokë, në thellësi ku tashmë shponin pandërprerë me pistoletë, aty tek qenë arritur vetëm për 15-të metra pa u barazuar me sipërfaqen e nivelit të detit!
E largova nga dritarja perden prej tuli, të vënë aty mbi qelqin gjysmë të ngrirë, e vërejta të ketë rënë borë gjatë tërë natës.